không “ngồi vững” bằng “bản chất”
2
Mâu thuẫn giữa bản chất và hiện tượng còn thể hiện ở chỗ, bản chất là mặt bên
trong ẩn giấu sâu xa của hiện thực khách quan; còn hiện tượng là mặt bên ngoài của hiện
thực khách quan đó. Bản chất không được biểu lộ hoàn toàn ở một hiện tượng mà biểu
hiện ở rất nhiều hiện tượng khác nhau. Hiện tượng không biểu hiện hoàn toàn bản chất
mà chỉ biểu hiện một khía cạnh của bản chất, biểu hiện bản chất dưới hình thức đã biến
đổi, nhiều khi xuyên tạc bản chất.
3. Một số kết luận về mặt phương pháp luận
Bản chất không tồn tại thuần túy mà tồn tại trong sự vật và biểu hiện qua hiện
tượng, vì vậy muốn nhận thức được bản chất của sự vật phải xuất phát từ những sự vật,
hiện tượng, quá trình thực tế. Hơn nữa bản chất của sự vật không được biểu hiện đầy đủ
trong một hiện tượng nhất định nào và cũng biến đổi trong quá trình phát triển của sự
vật. Do vậy phải phân tích, tổng hợp sự biến đổi của nhiều hiện tượng, nhất là những
hiện tượng điển hình mới hiểu rõ được bản chất của sự vật. Nhận thức bản chất của sự
vật là một quá trình phức tạp đi từ hiện tượng đến bản chất, từ bản chất ít sâu sắc đến
bản chất sâu sắc hơn. V.I.Lênin cũng viết rằng: "Tư tưởng của người ta đi sâu một cách
vô hạn, từ hiện tượng đến bản chất, từ bản chất cấp một, nếu có thể nói như vậy, đến bản
chất cấp hai, v.v., cứ như thế mãi"
1
Vì bản chất là cái tất nhiên, cái tương đối ổn định bên trong sự vật, quy định sự vận
động phát triển của sự vật, còn hiện tượng là cái không ổn định, không quyết định sự
vận động phát triển của sự vật. Do vậy nhận thức không chỉ dừng lại ở hiện tượng mà
phải tiến đến nhận thức được bản chất của sự vật. Còn trong hoạt động thực tiễn, phải
dựa vào bản chất của sự vật để xác định phương thức hoạt động cải tạo sự vật không
được dựa vào hiện tượng.
VII- Khả năng và hiện thực
1. Khái niệm khả năng và hiện thực
Hiện thực là phạm trù chỉ những cái đang tồn tại trên thực tế. Khả năng là phạm
trù chỉ cái chưa xuất hiện, chưa tồn tại trên thực tế, nhưng sẽ xuất hiện, sẽ tồn tại thực
sự khi có các điều kiện tương ứng.
Khả năng, như đã nói trên, là “cái hiện chưa có”, nhưng bản thân khả năng có
tồn tại không? Có, song đó là một sự tồn tại đặc biệt: cái sự vật được nói tới trong khả
năng chưa tồn tại, song bản thân khả năng thì tồn tại.
Cần phân biệt khái niệm hiện thực với khái niệm hiện thực khách quan. Hiện thực
khách quan là khái niệm chỉ các sự vật, vật chất tồn tại độc lập với ý thức của con người.
Còn hiện thực bao gồm cả những sự vật, hiện tượng vật chất đang tồn tại một cách
2
. Sđd, tr. 137.
1. Sđd, tr. 268.
115
