lại làm vua, con sãi ở chùa lại quét lá đa", thì quần chúng nhân dân đáp lại: "Bao giờ
dân nổi can qua, con vua thất thế lại ra quét chùa"; nếu Phật giáo nêu lên thuyết "quả
báo", cho rằng làm thiện thì được phúc, làm ác thì phải họa, thì quần chúng nhân dân
nêu lên "ăn trộm ăn cướp thành Phật, thành tiên, đi chùa đi chiền bán thân bất toại"; nếu
Đạo giáo cho mồ mả, đất cát là nguồn gốc hoạ phúc ở dương gian, thì quần chúng nhân
dân nêu lên: "Hòn đất mà biết nói năng, thì thầy địa lý hàm răng không còn". Họ không
có lý luận, chỉ nêu lên sự thực, một sự thực mà trong cuộc sống bất cứ ai cũng có lần bắt
gặp, nhưng do quan điểm duy tâm chi phối mà không dám thừa nhận. Vì thế, sự thực
được nêu ra đó làm cảnh tỉnh những người khác, có tính chiến đấu rõ rệt, ít ra cũng làm
người ta phải ngẫm lại và hoài nghi với các luận điểm của chủ nghĩa duy tâm tôn giáo.
Trong suốt ngàn năm của chế độ phong kiến Việt Nam, đất nước không phát triển,
khoa học tự nhiên không có điều kiện ra đời; vì thế, các vấn đề đấu tranh trên với nội
dung quen thuộc cứ lặp đi lặp lại. Chủ nghĩa duy tâm ít đưa ra được những điều mới mẻ
theo đà phát triển của lịch sử, chủ nghĩa duy vật cũng không tiến triển được gì nhiều. Sự
đấu tranh của chủ nghĩa duy vật và chủ nghĩa duy tâm chưa đạt tới trình độ sâu sắc và
toàn diện.
II- Những nội dung của tư tưởng yêu nước Việt Nam
Có thể nói, sự phát triển tư tưởng yêu nước là sợi chỉ đỏ của lịch sử tư tưởng Việt
Nam. Điều đó được cắt nghĩa bởi nước Việt Nam tồn tại và phát triển trong điều kiện
đấu tranh chống sự bành trướng và xâm lược của phong kiến phương Bắc cùng các đế
quốc khác. Tư tưởng đó là cái phản ánh tồn tại đã được sản sinh ra và phát triển trong
điều kiện phục vụ cho sự đấu tranh để sống còn đó. Điều đó cũng cho thấy tính đặc
thù của lịch sử tư tưởng triết học Việt Nam không những thể hiện trong những hệ thống
lý luận bên ngoài mà người Việt Nam tiếp thu được và Việt hóa mà còn thể hiện trong
việc nhận thức về quy luật giữ nước và dựng nước.
Yêu nước là một truyền thống lớn của dân tộc. Nhưng yêu nước có thể là một ý
chí, một tâm lý, một tình cảm xã hội, đồng thời cũng có thể là những lý luận. Với tư
cách là một bộ phận của lịch sử tư tưởng triết học Việt Nam, tư tưởng yêu nước phải
được xét trên bình diện lý luận, mà ở đây là lý luận về dân tộc độc lập và quốc gia có
chủ quyền, về chiến lược và sách lược chiến thắng kẻ thù, về nhận thức và vận dụng quy
luật của cuộc chiến tranh giữ nước, tức là những vấn đề lý luận lớn làm cơ sở cho chủ
nghĩa yêu nước.
Nội dung của tư tưởng yêu nước Việt Nam có thể xét trên các phương diện:
Những nhận thức về dân tộc và dân tộc độc lập, những quan niệm về Nhà nước của một
quốc gia độc lập ngang hàng với phương Bắc, những nhận thức về nguồn gốc và động
lực của cuộc chiến tranh cứu nước và giữ nước.
1. Những nhận thức về dân tộc và dân tộc độc lập
Như bất cứ một cộng đồng người nào phát triển trong lịch sử, cộng đồng người
40
