muốn giành giật của tự nhiên những gì chúng cần, thì cần tới con đực. Thế
cân bằng của sức sản xuất và sức tái sản xuất được thực hiện khác nhau vào
những thời điểm kinh tế khác nhau của lịch sử nhân loại, và quy định quan
hệ giữa con đực và con cái với đàn con, và do đó, giữa con đực với con cái.
Nhưng thế là chúng ta đã ra khỏi địa hạt sinh học: chỉ có ánh sáng của sinh
học không thôi thì không thể đặt vấn đề ưu thế của giống đực hay giống cái
trong vai trò vĩnh truyền nòi giống. Cuối cùng, một xã hội không phải là
một loài: trong xã hội, loài được thể hiện với tư cách sự sống; xã hội vươn
tới thế giới và tương lai; phong tục tập quán của xã hội không thể rút ra từ
sinh học; các cá thể không bao giờ bị bỏ mặc cho bản chất của chúng,
chúng tuân theo một bản chất thứ hai là tập tục, và trong bản chất thứ hai,
được phản ánh những nguyện vọng và nỗi sợ hãi thế hiện thái độ bản thể
luận của chúng. Chủ thể có ý thức về bản thân mình và tự hoàn thiện mình,
không phải với tư cách một vật thể, mà với tư cách một vật thể phụ thuộc
vào những điều cấm kỵ, những luật lệ: chủ thể tự đánh giá mình nhân danh
những giá trị nhất định. Và một lần nữa, thiết lập nên các giá trị, không
phải là sinh lí học: các dữ kiện sinh học mang những giá trị mà con người
quy cho chúng, thì đúng hơn. Nếu lòng tôn trọng hay sự sợ hãi mà phụ nữ
gợi lên, không cho phép sử dụng bạo lực đối với họ, thì ưu thế cơ bắp của
đàn ông không phải là cội nguồn quyền lực. Nếu theo tập tục như ở một số
bộ lạc Da đỏ chính các cô gái tự chọn lây chồng cho mình hay chính ông bố
quyết định chuyện hôn nhân, thì đòi hỏi tình dục (agressivité sexuelle) của
đàn ông không thể xác định cho họ một sáng kiến nào, một đặc quyền nào.
Mối quan hệ khăng khít giữa mẹ và con sẽ là nguồn nhân phẩm hay ô nhục
đối với người mẹ tuỳ theo giá trị vốn rất biến động dành cho đứa con; bản
thân mối quan hệ này như đã nói ở phần trên được thừa nhận hay không tuỳ
theo thiên kiến xã hội.
Như vậy, chúng ta phải phân tích các dữ kiện sinh học dưới ánh sáng của
một ngữ cảnh bản thể luận, kinh tế, xã hội và tâm lí. Sự phụ thuộc của
người phụ nữ vào loài, những giới hạn của năng lực cá nhân của họ là
những sự kiện cực kỳ quan trọng; thân thể người phụ nữ là một trong
những yếu tố chủ yếu trong vị trí của họ trên thế giới. Nhưng cũng không
