giàu tình-cảm, ông giữ gìn nguyên tắc « đừng bao giờ làm cho kẻ khác điều
gì mình không muốn kẻ nào khác làm cho mình ». Giữa thời buổi nhiễu
nhương một quan nhỏ nịnh bợ và tham-nhũng làm giàu rất dễ dàng nhưng
quan quận Hồ-văn-Trung ngồi quận này đến quận khác vẫn nghèo xơ nghèo
xác. Tuy nhiên, đổi lại, ông được sự cảm mến lâu dài của dân chúng.
Vị quan thanh-liêm tài giỏi Hồ-văn-Trung năm 1935 thăng hàng Đốc-
phủ sứ. Ba năm sau (1938) cụ hồi hưu. 52 tuổi làm việc 32 năm, mề đay
kim-khánh thiếu gì, nhưng có một phần thưởng vô hình nhưng vô giá là
lòng mến yêu của dân chúng ở những nơi được cụ ngồi chủ quận.
ĐỜI CHÁNH TRỊ VÀ XÃ HỘI
Tuy đã đến tuổi hưu-trí vào năm 1938, cụ vẫn được chánh-quyền hồi
đó mời giữ lại làm quan cai-trị ba năm nữa, vì thời kỳ khó khăn đã đến cho
chánh-quyền thực-dân với đệ-nhị thế-chiến, họ cần trọng dụng những ông
đốc phủ-sứ được lòng dân như cụ Hồ-văn-Trung để mong xoa dịu lòng
công phẫn của dân chúng phần nào ?
Con tàu thực dân sắp chìm. Tới lúc nguy kẻ tham-lam tiếc của mới
nghĩ đến việc liệng bớt đồ trên tàu xuống cho đỡ nặng. Tới lúc này họ mới
san sẻ chút ít quyền hành cho người Việt, lập hội đồng này, cơ-quan cố-vấn
nọ kéo lôi người Việt vào để mua lòng.
Do đó, tuy đã hưu-trí năm 1941, cụ Hồ vẫn chưa được yên nghỉ để tô
bồi sự-nghiệp văn-chương, cụ bị mời ra làm cố-vấn chánh phủ, làm Hội-
đồng Liên-bang Đông-dương, hội-đồng Đô-thành Sài-gòn và làm Phó đốc-
lý coi việc hộ-tịch của người Việt-Nam.
Là một nhà văn hơn là một nhà cách-mạng cụ Hồ-Văn-Trung tuy làm
quan trong thời đô-hộ, nhưng đã tùy địa-vị hoàn cảnh hết lòng hết sức giúp
đỡ đồng bào. Đời làm quan của cụ thanh-bạch đến nỗi lúc trở về già lâm
một chứng bịnh kinh niên, bạn bè ở Sài-gòn phải mua gởi về giúp cụ từng
