hết tiến cứ lại kho bạc viết « bông » đưa vào lấy tiền ra. Ngon lành không !
Trong quyển thơ nói về cậu có hai câu nầy :
« Cậu hai cậu chớ có lo !
Hết tiền cậu xuống dưới kho cậu lấy mà xài ».
Nhưng đó là một điều đồn đãi mà người có kiến thức khó thể tin. Bọn
Pháp thực có thể cấp cho hai Miên một số tiền lớn chừng nào đó, hoặc trợ
cấp hàng tháng hay cho những quyền lợi trong một cuộc kinh doanh bốc lột
nào, nhưng không bao giờ có thể có chuyện Hai Miên cần bao nhiêu tiền cứ
đến kho bạc mà lấy, vì đó là một chuyện mà vua chúa của Pháp thực cũng
không được quyền làm huống chi là con của một tên mãi quốc cầu vinh. Ta
có thể hiểu rằng Hai Miên được cấp mỗi tháng một số tiền trợ cấp nhứt định
tới số nào đó, với ngân phiếu hoặc biên lai hắn có thể đem đến kho bạc lãnh
tiền. Đồng bào ta hồi đó thật thà, chất phác, thấy Hai Miên hết tiền đến kho
bạc lãnh trợ cấp tháng tới ra xài, tưởng là hai Miên cứ hết tiền là đến lãnh
và bao nhiêu cũng được. Bọn Pháp có khi nào lại ký một ngân-phiếu khoán
trắng (chèque en blanc) cho ai ?
Chỗ nên tha thứ cho Hai Miên là hắn chỉ du lịch, xài tiền hưởng thụ.
Hắn lại có tánh hào hiệp của những tay chơi bời anh chị, nuôi dưỡng tinh-
thần anh-hùng « Lương-sơn-bạc », gặp những việc nghĩa nho nhỏ dám ra
tay « kiến-nghĩa bất-vi vô-dõng-giã » can-thiệp những chuyện bất công
quan liêu hiếp bốc dân lành, như giúp gái điếm khỏi bị mã tà ăn hiếp, đánh
lính giải vây cho em út tay chơi, v.v… Vì vậy mà Hai Miên được có « vè »,
được giới bình dân thật thà nhắc nhở như một anh-hùng mã thượng. Nhưng
thôi, người soạn sách này không đến nỗi hẹp hòi như mấy ông vua tàu thuở
trước, hễ một người phạm tội là tru di tam tộc. Nhơn danh lịch sử tôi lên án
nặng Huỳnh-Công-Tấn, nhưng xét lại Hai Miên không có tội gì.
Requien in pace. Tôi sẵn-lòng để cho linh-hồn Hai Miên được yên
nghỉ.
