đến danh-dự nhà vua. Nhưng rồi Nam-triều yếu thế đành nhượng bộ, bằng
lòng giao toàn xứ Gò-công cho người Pháp cai-trị.
Pháp quân đã chiếm xong ba tỉnh miền Đông trong đó có Gò-công.
Qua năm 1867, lòng tham không ngừng, quân xâm lăng không ngần ngại
kéo binh bằng đường thủy từ Định-tường xuống chiếm thành Long-hồ tức
là Vĩnh-long ngày nay, rồi chiếm An-giang, Hà-tiên cũng trong một tuần
đều bị thất thủ, nuốt trọn 6 tỉnh Nam-kỳ. Người Pháp tổ-chức guồng máy
hành-chánh, sắp xếp việc trị an trong 6 tỉnh, gồm có 27 sở Tham-biện.
Riêng về châu thành Gò-công gồm có huyện Tân-hòa nằm trong tỉnh
Sàigòn mà chúng tôi đã trình bày ở đoạn trước.
Sau đó, năm 1868 và mấy năm sau, các sở Tham-biện được sửa đổi khi
thêm khi bớt không chừng. Trừ ra Tham-biện Gò-công vẫn còn được tồn tại
cho đến năm 1899, sau đó do nghị-định Soái-Phủ Sàigòn, ngày 20-12, bãi
bỏ chữ Tham-biện (Inspection) và gọi là tỉnh (Province). Trong việc cai trị
đầu tiên, người Pháp rất chú-trọng về văn-hóa Tây-phương : việc dạy chữ
Pháp và chữ quốc-ngữ, cần được phổ-biến sâu rộng, giáo-viên thì tuyển
những người có đạo Thiên-Chúa biết chữ Pháp hay quốc-ngữ sung vào.
Còn về hành-chánh thì để y theo chế độ làng cũ, thư từ trát lục bằng chữ
quốc-ngữ hoặc chữ Hán, chữ Pháp thì có thông-ngôn, chữ Hán có kinh lịch
phiên dịch. Các quan Tham-Biện trấn nhậm đều là quan võ cấp bậc trung
úy.
Một thời gian sau, chánh-phủ tân trào mở mang thành phố, bắt cầu, xẻ
đường làm trục giao thông từ làng này qua làng kia để dễ bề lưu thông tuần-
tiễu. Ban đêm thành phố tối om, dọc theo những con đường chánh có những
cột trụ đèn lồng đốt bằng dầu lửa lờ mờ ít bóng người qua lại, chỉ có những
chú lính mả tà đi canh gác.
Năm Kỷ-Tỵ 1869, người Pháp bắt đầu khai con kinh chợ Giồng, năm
canh-Ngọ 1870 khai kinh cửa Khâu để tiện việc lưu-thông cho sự mua bán.
