Từ đó trở đi, thời gian sẽ chỉ làm cho bất đồng trở nên mạnh mẽ
hơn, mâu thuẫn trở nên sâu sắc hơn, dẫn tới những cuộc xung
đột mỗi lúc một đẫm máu hơn và cuối cùng - dẫn tới tận thế.
Các Tutsi sống trong lều trại trải dọc theo biên giới, hiệp lực
lại và phản công. Năm 1963, họ tấn công từ phía Nam, từ nước
láng giềng Burundi, nơi bà con của họ - các Tutsi Burundi - nắm
chính quyền. Hai năm sau lại là một cuộc xâm chiếm mới của
các Tutsi. Quân đội của Hutu chặn đứng nó và để trả thù, một
cuộc tàn sát các Tutsi lớn được tổ chức ở Rwanda. Hai mươi
nghìn Tutsi - có người ước tính tới năm mươi nghìn - bỏ mạng,
bị dao rựa của các Hutu chém ra từng khúc. Không một quan sát
viên trung lập nào đến được đây, không có ủy ban quốc tế nào,
không có truyền thông. Tôi nhớ chúng tôi, một nhóm thông tín
viên, khi đó đã cố gắng vào Rwanda, nhưng không được chính
quyền cho phép. Ở Tanzania, chúng tôi chỉ có thể hỏi chuyện
những người chạy nạn từ Rwanda - chủ yếu là phụ nữ và trẻ em,
đang kinh hoàng, bị thương, bị đói. Đàn ông thường bị giết đầu
tiên, họ đã không trở về từ những cuộc viễn chinh ấy nữa. Nhiều
cuộc chiến ở châu Phi diễn ra không có chứng nhân, trong bí
mật, ở những nơi không thể đến được, trong im lặng, không
được thế giới biết đến, hoặc đơn giản là đã bị thế giới bỏ quên.
Trường hợp Rwanda cũng vậy. Các trận đụng độ biên giới,
những cuộc tàn sát, giết chóc kéo dài hàng năm trời. Du kích
Tutsi (mà các Hutu gọi là “gián”) đốt làng xóm và giết dân địa
phương. Đến lượt họ, những người dân địa phương có quân đội
chống lưng, lại tiến hành các cuộc cướp bóc và thảm sát.
Sống tại một đất nước như thế thật khó khăn. Luôn có rất
nhiều làng mạc và thị trấn với dân cư hỗn tạp. Các Tutsi và
Hutu sống bên nhau, đi ngang qua nhau trên đường, cùng làm
việc một nơi. Nhưng âm thầm, họ tập hợp lại. Bầu không khí
nghi ngờ, căng thẳng và sợ hãi này là mảnh đất màu mỡ cho
