và đến gặp phù thủy v.v… Nhưng bây giờ chúng ta phải xác định
ai là kẻ thù này, phải đến gặp phù thủy để thuê hắn trả thù lại.
Nếu Sebuya chết vì tai nạn, thì điều quan trọng nhất đối với
gia đình anh không phải là xác định xem phanh còn tốt hay
không, bởi điều đó chẳng nghĩa lý gì, mà là xem các phép thuật
đã gây ra cái chết này do phù-thủy-quỷ-sứ (witch) hay phù-thủy-
hành-nghề thông thường (sorcerer) yểm. Đây là câu hỏi quyết
định, định hướng cho toàn bộ cuộc điều tra lâu dài và rắc rối mà
trong đó sẽ có các thầy bói, các bậc trưởng lão, các thầy mo v.v…
tham gia. Kết quả cuộc điều tra này có ý nghĩa vô cùng quan
trọng! Nếu Sebuya chết bởi tà phép của phù-thủy-quỷ-sứ, điều
đó sẽ trở thành thảm kịch cho gia đình và thị tộc, vì hậu quả của
nó ập xuống cả cộng đồng, cái chết của Sebuya chỉ mới là điềm
báo, là phần nổi của tảng băng: chỉ còn nước đợi các căn bệnh và
những cái chết tiếp theo trong gia đình. Nhưng nếu Sebuya chết
vì một phù-thủv-hành-nghề thì không tệ lắm, bởi kẻ hành nghề
chỉ có thể làm hại và hủy diệt các cá nhân, từng mục tiêu một,
do đó gia đình và thị tộc có thể ngủ ngon.
Cái xấu là tai ương của thế giới và vì thế, tôi phải tránh xa và
giữ cho thị tộc của tôi tránh xa các phù thủy, các tác nhân,
những kẻ mang đến và lan truyền cái xấu. Sự có mặt của họ đầu
độc bầu không khí, gieo rắc dịch bệnh và khiến cho cuộc sống
trở thành bất khả, khiến nó trở thành thứ đối nghịch với mình -
cái chết. Nếu có người thân nào qua đời, nhà cháy, con bò lăn ra
chết, tôi quặn mình vì đau đớn hay bị cơn sốt rét quật xuống bất
lực, thì tôi biết chuyện gì đang xảy ra: có người đã yểm tà tôi. Bởi
vậy, nếu khỏe thì tôi sẽ tự mình tìm kẻ phù thủy-tội đồ, còn như
tôi yếu quá thì gia đình, thị tộc tôi sẽ làm điều đó. Tên phù thủy
này, theo định nghĩa, phải sống và hoạt động giữa những người
khác, ở làng khác, trong bộ lạc hay thị tộc khác. Sự hoài nghi
thời hiện đại của chúng ta và ác cảm với Người Khác, với Người
