tính từ nhiều đến mức làm người ta phát hoảng kia, không biết có bao nhiêu
từ là thích hợp để miêu tả người con gái đang đứng cách tôi ba bước chân,
xoay nghiêng người, liếc nhìn về phía sau để nhìn thằng tôi đang kinh ngạc
và lúng túng? Hơn ba mươi năm trải đời, quả là tôi chưa từng gặp một sự
biểu hiện tình cảm nào như vậy. Nói theo ngôn ngữ của những nhà phê bình
mỹ thuật, thì lý tưởng của điêu khắc Hy Lạp có thể quy về hai chữ “nghiêm
trang”. Tôi cho rằng nghiêm trang là dáng vẻ con người khi sức sống tiềm
ẩn còn chưa được thể hiện thành hành động. Ta không thể biết được nếu sức
sống kia thể hiện thành hành động thì dáng vẻ bên ngoài sẽ thay đổi ra sao,
liệu có thành mây mưa hay sấm chớp gì chăng? Nhờ đó mà hình tượng
nghệ thuật có một thứ dư âm mơ hồ, và vì thế mà tác phẩm vẫn giữ được
sức hấp dẫn tiềm tàng sau hàng trăm thế kỷ. Mọi vẻ đẹp tôn nghiêm và cao
quý trên đời đều ẩn giấu đằng sau một vẻ ngoài trầm tĩnh. Nếu có sự hoạt
động thì mọi thứ sẽ hiển lộ. Nếu hiển lộ ra bên ngoài thì tất yếu sẽ dẫn đến
một kết cuộc nào đó. Dù kết quả là như thế nào đi nữa thì chắc hẳn là cũng
hàm chứa những năng lực đặc thù. Nhưng rốt cuộc dù đạt đến kết quả nào
thì cũng trở nên tầm thường vụn vặt, không thể nào quay trở về với trạng
thái viên mãn nguyên vẹn như trước đó. Vì vậy những gì có sự hoạt động
hay danh tiếng đều chẳng tốt đẹp gì. Tác phẩm điêu khắc Nio của Unkei[11]
và tranh khắc gỗ của Hokusai[12] đều không thành công cũng chỉ vì chữ
“động”. Ðộng hay là tĩnh. Ðó là vấn đề lớn chi phối sự sống còn của ngành
hội họa chúng ta. Chắc hẳn từ xưa đến nay chân dung của những mỹ nhân
cũng chỉ là sản phẩm của một trong hai cách vẽ cơ bản ấy mà thôi.
[11] Nio là tượng hai vị thần bảo hộ, thường được đặt hai bên cửa chùa ở
Nhật Bản.
[12] Katsushika Hokusai (1760 - 1849) là họa sĩ nổi tiếng, thuộc dòng
tranh khắc gỗ Nhật Bản thời Edo.
Nhưng khi nhìn những gì cô gái này biểu hiện, tôi lúng túng không biết xếp
cô vào loại chân dung nào. Nét môi khép kín thành một lằn ngang. Ðôi mắt
nhanh nhẹn như đang dò xét từng góc nhỏ. Gương mặt trái xoan hơi bầu
