Nếu quả như thế thật thì xã hội chỉ là một điều gian dối. Tôi bủn rủn cả
người trước những kết luận của chính mình. Hãi hùng quá, khủng khiếp
quá, không ai có thể tin là thật được! Nhưng còn Jackson kia, còn cánh tay
của anh kia, còn cả những vết máu trên áo tôi và những giọt máu từ trên xà
nhà tôi rỏ xuống. Và còn nhiều Jackson (riêng ở nhà máy dệt đã có hàng
trăm rồi, như lời Jackson nói). Jackson, tôi không tài nào trốn đâu cho thoát
hình ảnh của anh.
Tôi đến thăm ông Wickson và ông Pertonwaithe là hai người nắm số
vốn chính trong nhà máy. Nhưng tôi không tài nào làm cho họ xúc động
như những người đốc công ăn lương của họ được. Tôi khám phá ra rằng họ
có một nền đạo đức cao siêu hơn những người khác trong xã hội. Đó là một
thứ đạo đức mà tôi dám gọi là đạo đức quý tộc, đạo đức của nhà chủ 3. Họ
dùng những lời lẽ huênh hoang để nói về chính sách của họ và họ đồng nhất
hoá chính sách của họ với công lí. Họ nói với tôi bằng một giọng cha chú
và như muốn đưa tay ra che chở sự non nớt và sự thiếu kinh nghiệm của tôi.
Trong tất cả những người tôi đã gặp, chỉ có họ là vô hi vọng hơn cả. Họ tin
tưởng tuyệt đối rằng cách cư xử của họ là phải. Không còn phải bàn cãi lôi
thôi gì về việc này hết. Họ tin chắc rằng chính tay họ cứu vớt xã hội, chính
tay họ làm ra hạnh phúc cho mọi người trong xã hội. Họ vẽ một bức tranh
thống thiết về những đau khổ mà theo họ đáng lẽ ra giai cấp công nhân phải
chịu nếu không được họ cho công ăn việc làm. Những công ăn việc làm ấy,
chính họ và chỉ có họ, do khôn ngoan sáng suốt, đã tạo ra cho xã hội.
Vừa gặp hai ông chủ đó về, tôi gặp luôn Ernest. Tôi kể lại cho anh nghe
kinh nghiệm của tôi. Anh nhìn tôi hài lòng lắm và bảo:
- Hay quá! Cô đã bắt đầu tìm ra chân lí. Cô đã dựa vào kinh nghiệm bản
thân để suy diễn ra thành những nhận xét chung. Đúng lắm. Trong cái bộ
máy công nghiệp, chẳng ai là người tự do, trừ nhà đại tư bản mà ngay hắn
ta nữa cũng không tự do đâu. Cô xem đấy, các ông chủ hoàn toàn tin chắc
rằng bất cứ làm một việc gì, họ cũng đều đúng, đều phải cả. Đó cũng là điều
