thậm vô lí trong tất cả cái trạng huống này. Họ bị cái bản chất người của họ
trói lại đến nỗi không thể làm một việc gì hết nếu không tin chắc rằng làm
như thế là đúng. Họ cần phải có một cái gì để thông qua, để thừa nhận
những hành vi của họ.
“Khi nào muốn làm một việc gì – cố nhiên là việc kinh doanh – họ phải
đợi đến lúc trong óc nảy ra một thứ quan niệm gì đó, có tính chất tôn giáo,
hay đạo đức, hay khoa học, hay triết học, chứng minh rằng việc họ làm là
đúng. Thế là họ hăm hở thực hiện mà không biết rằng chỗ yếu của tâm hồn
con người là: dục vọng sinh ra tư tưởng. Bất cứ làm việc gì, họ cũng tìm ra
được một lời phê chuẩn việc đó là tốt. Họ là những kẻ nguỵ biện nông cạn.
Họ là những kẻ đạo đức giả. Thậm chí họ thấy cả cách làm điều ác để nảy
ra điều thiện. Một trong những điều tưởng tượng rất khôi hài và có tính chất
định lí mà họ đã nặn ra là họ khôn ngoan hơn, hữu ích hơn tất cả những
người khác trong xã hội. Chính từ đó xuất phát ra lời phê chuẩn rằng họ có
quyền quản lí bánh mì và bơ của tất cả những người khác trong xã hội. Họ
đã phục hồi cả cái thuyết vua có quyền thay trời trị dân, và trường hợp của
họ, tức là những ông vua thương mại 4.
“Lập trường của họ rất yếu, ở chỗ họ chỉ là hạng người kinh doanh. Họ
không phải những nhà triết học. Họ không phải là những nhà sinh vật học,
cũng không phải những nhà xã hội học. Giá phải thì cố nhiên mọi việc đã
tốt. Một nhà kinh doanh giá kiêm cả một nhà sinh vật học hay xã hội học thì
đại khái cũng có thể biết điều hay lẽ phải mà làm cho nhân loại. Nhưng
ngoài lĩnh vực kinh doanh ra, họ là một bọn ngu xuẩn. Họ chỉ biết có kinh
doanh thôi. Họ không hiểu gì về nhân quần xã hội, thế mà dám đứng lên
làm trọng tài quyết định vận mệnh của hàng triệu người nghèo đói và tất cả
hàng bao nhiêu triệu người khác đang bị ném dần vào cảnh nghèo đói. Một
ngày kia lịch sử sẽ cười thối ruột họ ra”.
Tôi không có gì ngạc nhiên khi nói chuyện với bà Wickson và bà
Pertonwaithe. Họ là những bà lớn, những người của xã hội 5. Nhà họ lộng
