động như những nhà nghĩa hiệp. Tóm lại cũng như tôi thừa nhận có mặt trời
mọc, hồi ấy tôi thừa nhận rằng trên đầu tôi chỉ toàn những cái hay, cái đẹp,
cái cao quý, toàn là những cái nó đem lại cho con người thể diện và nhân
phẩm, toàn là những cái nó làm cho cuộc đời đáng sống, toàn là những cái
nó đền bù cho những nỗi vất vả, cơ cực của con người.
Anh tiếp tục kể đến cuộc đời anh trong nhà máy, thời kì anh học nghề
đóng móng ngựa và sự gặp gỡ với những đảng viên xã hội. Anh bảo trong
số những người này anh thấy những khối óc thông minh tuyệt vời, những trí
tuệ sắc sảo, những nhà tu hành bị sa thải bởi vì đạo của họ rộng hơn tất cả
các hội thánh thờ con bò vàng và những giáo sư đại học bị sa thải vì không
chịu làm đầy tớ cho giai cấp thống trị. Anh bảo những đảng viên xã hội là
những người cách mạng đấu tranh để lật đổ cái xã hội bất hợp lí ngày nay
và để xây dựng cái xã hội hợp lí ngày mai. Anh còn nói nhiều nữa, viết ra
thì dài quá; nhưng tôi sẽ không bao giờ quên anh đã tả lại quãng đời anh
sống giữa những người cách mạng như thế nào. Cái điệu nhát gừng của anh
mất hẳn. Giọng anh mạnh hẳn lên và đầy tự tin; nó cũng cháy bừng bừng
như bản thân anh, như những tư tưởng mà anh trình bày thao thao bất tuyệt.
Anh bảo:
- Sống giữa những người cách mạng này, tôi cũng thấy lòng tin nồng
nhiệt vào con người, lòng yêu lí tưởng chói lọi, lòng vị tha cao quý, sự quên
mình và sự hi sinh không bờ bến; tóm lại tất cả những gì tốt đẹp nhất, sâu
xa nhất của tâm hồn. Cuộc sống ở đây thật là trong sạch và hoạt động. Tôi
tiếp xúc với những tâm hồn lớn, họ coi xương thịt và trí óc con người quý
hơn đô-la. Đối với họ, tiếng kêu rên thoi thóp của những trẻ em chết đói
trong những khu nhà lụp xụp còn có nhiều ý nghĩa hơn cái xa hoa phù
phiếm của những kẻ chuyên tìm cách khuếch trương thương mại và làm bá
chủ hoàn cầu. Chung quanh tôi chỉ toàn những người theo đuổi những mục
đích cao cả và cố gắng một cách anh dũng. Ngày của tôi sáng như mặt trời,
đêm của tôi sáng như sao. Đêm của tôi trong và mát như sương, ngày của
tôi bừng bừng như lửa. Trước mắt tôi luôn luôn cháy rực hình ảnh của đức
