*
* *
Trong số người đi sau linh cữu, ngoài bậc vương, hầu, các nhà khoa học,
các danh nhân Anh, còn có một văn sĩ Pháp: Voltaire. Vì bạt tai quận công
De Rohan, ông phải đày qua Anh. Thấy đám tang cực kỳ long trọng, ông
ngạc nhiên tự hỏi: “Newton có công lao gì mà được cái vinh dự đó”.
Về nhà ông tra cứu, tìm hiểu sự nghiệp của Newton, viết tập Những bức
thư ở Anh (Lettres anglaises, cũng có tên là Lettres philosophiques) đả đảo
chánh quyền Pháp, coi vua Pháp ngang hàng với mình, và hô hào đồng bào
đừng tiin phương pháp lý luận của Descartes mà nên theo phương pháp
thực nghiệm của Bacon và Newton.
Năm 1734 trở về cố hương, ông xuất bản ngay tập đó, gây một cơn dông dữ
dội. Triều đình Pháp tịch thu sách đem đốt, ông phải trốn ở Lorraine với
“người đẹp” là bà Du Châtclet. Hình như bà cũng chẳng đẹp gì lắm, đã hai
mươi chín cái xuân xanh, có chồng, mặt thon, răng hư mà ngực lép. Nhưng
bà thông minh, thích khoa học, nhất là môn vật lý và thiên văn. Ở Lorraine
bà thì dịch tập Quy tắc của Newton còn ông thì soạn một cuốn nhan đề là
Toát yếu triết học Newton (Eléments de la philosophie de Newton). Nhờ
vậy mà những phát minh của Newton được truyền bá rất mau ở Pháp. Thực
là không ngờ một cái bạt tai lại có ảnh hưởng lớn bậc ấy đến khoa học.
