Nhiều bạn chiến đấu của tôi cũng gặp sự bất ngờ. Giá như anh Nguyễn
Đỗ vẫn được phát huy kinh nghiệm công tác của mình, anh cũng thoả lòng.
Đành rằng công việc xã hội dù “không cô thì chợ vẫn đông, cô đi lấy chồng
thì chợ vẫn vui”, thời nào cũng thế. Nhưng khi người ta đã tự nguyện hết
lòng hiến dâng thì chỉ cần được niềm tin đáp lại. Anh Thanh Sơn cũng một
thời trút bộ kaki đỏm dáng thay bằng bộ quần áo nâu đi lao động cải tạo tít
trên rừng sâu Việt Bắc. Mãi sau mới được phục hồi đưa về làm Giám đốc
Sở Xây dựng thành phố. Mỗi lần gặp nhau chỉ lắc đầu không một lời than
thở…
Nhưng có lẽ vất vả nhất là các bạn học của tôi bị dồn vào các trường
sỹ quan quân đội ngụy.
Tháng 8/1951, chính quyền bù nhìn Bảo Đại ra lệnh trưng tập học sinh
tú tài vào học các trường quân sự để đào tạo sỹ quan người Việt.
Tuyệt đại đa số không ai muốn đứng trong hàng ngũ quân đội đánh
thuê ấy cả. Nhất là chiến sự ngày càng ác liệt, càng không ai muốn chết phí
phạm cho một sự nghiệp đối lập với dân tộc và tổ quốc mình. Phụ huynh và
giới học sinh rất hoang mang, một số đoàn viên Học sinh kháng chiến
muốn thóat ra vùng tự do. Thực tế lúc đó ngòai hậu phương đang có chủ
trương giảm chính biên chế ở các cơ quan, đưa thanh niên ra bộ đội. Một số
thanh niên không chịu được, sống lơ phơ ở những nơi tụ hội đông người.
Thậm chí một số đoàn viên tự tìm cách trốn ra ngòai được rồi nhưng không
ai tiếp nhận, không nơi nương dựa, bơ vơ, lại hợp với một số người đó bỏ
về thành. Tổ chức rất lúng túng, đưa ra chủ trương không thực tế: Kiên
quyết không nhận giấy tống đạt nghĩa vụ quân sự hoặc tập trung vào trường
sỹ quan! Trốn lính là yêu nước! Phản chiến. Không bắn vào đồng bào
mình!
Sống trong một thành phố bị phong toả chặt chẽ, bị kiểm tra nghiêm
ngặt bằng đủ mọi hình thức thì một thanh niên đang lớn lên với bao nhiêu
nhu cầu bức bách về cuộc sống, làm sao dám công khai trái lệnh nhà chức
trách hoặc ẩn mình lâu mãi được?! Số tự nguyện đi thì ít nhưng số bị lôi cổ
đi thì nhiều. Lúc đầu anh em đấu tranh hăng hái lắm tại các điểm tập trung,
thậm chí ngay cả lúc đã vào trường anh em còn phá phách các phương tiện
