Dù ngày mai cực ấy có thể chuyển dịch đi nơi khác chăng nữa thì điều đó
cũng không có gì đáng ngạc nhiên, bởi vì lịch sử đã dạy chúng ta là những
trào lưư tiến bộ và văn minh của nhân loại đi từ Đông sang Tây, rồi từ Tây
sang Đông cũng giống như chuyển động của quả lắc đồng hồ”! Những biến
thiên thời cuộc ở cuối thế kỷ XX khiến nhiều người không khỏi bàng hòang
nhưng dưới tầm nhìn của triết nhân, mọi sự diễn ra đều nằm trong qui luật.
Sau này công luận nói nhiều về y đức. Lúc sinh thời, Cụ không dùng
từ “y đức” mà gọi là “phẩm giá nghề nghiệp” tới mức có thể quên mình của
người thầy thuốc: “Không có nghề nào lại mang nặng trách nhiệm với con
người đến thế! Sự khô cằn của trái tim không thể dung hòa được với tiếng
nói của nghề nghiệp”! Không có ngụy lý nào cho người thầy thuốc thả nổi
phẩm giá của mình. Bước vào nghề Y đã là một sự tự nguyện dấn thân, sẵn
sàng chấp nhận cả vinh lẫn lụy. “Bổng của thầy thuốc mà nhiều hơn lương
thì có mà chết”! Nghĩa là phẩm giá của người thầy thuốc khó mà giữ được
và tai họa sẽ giáng lên người bệnh! “Thầy thuốc có giá trị đến đâu thì sự
nghiệp có giá trị đến đấy. Họ không nhất thiết phải nghèo túng song trái lại
họ nhất thiết phải giữ phẩm giá. Dù trong hòan cảnh nào họ cũng phải
hành động dưới hai nguyên tắc cơ bản chỉ đạo là Khoa học và Lương tâm.
Khoa học mà không có lương tâm và ngược lại lương tâm mà không có
khoa học thì chỉ hủy hoại cơ thể của người bệnh và tâm hồn của người thầy
thuốc”. Người ta không thể chỉ biết nhận điều vinh mà chối từ điều lụy của
một nghề được cả xã hội trọng thị bởi bản thân nó là cao qúy. “Mục đích
cuối cùng của một cuộc sống đẹp đẽ nào cũng đòi hỏi một sự quên mình
hòan tòan nếu có thể được”! Cụ sống giản dị và khắc kỷ. Cụ ví von dí dỏm
nghe dân dã mà thâm thúy. Cụ bảo: “Trời cho ta khí thở và đôi chân đi cho
mình khỏe lên và kéo dài ra cuộc sống (ý nói phải coi trọng hô hấp và vận
động). Trời cũng cho ta hàm răng như cuốc thuổng để đào sâu cái hố
miệng chôn mình (ý là ăn nhiều nói nhiều thì chóng chết)”!
Ai từng diện kiến giáo sư Hồ Đắc Di đều nhớ mãi dấu ấn một phong
thái ung dung tự tại của bậc hiền nhân: uyên bác mà bình dị, thanh nhã mà
sâu sắc, thức thời chứ không xu thời, bình đẳng về trí tuệ và dân chủ về
trách nhiệm. Những điều Cụ nói Cụ đều làm được. Cụ đòi hỏi ở học trò, ở
