Việt Bắc, được Bác Hồ rất quý vì tư gia của song thân ông lúc sinh thời
thường là nơi dừng chân của nhiều sỹ phu lưu lạc trên đường từ Bắc vào
Nam, trong đó có anh thanh niên Nguyễn Tất Thành và cụ Phó Bảng phụ
thân. Vào những ngày đầu kháng chiến ông được giao hai việc mà không
dễ mấy ai làm được ở thời điểm đó. – Một: thân phụ ông là quan Đốc học
và thân mẫu ông là cháu nội Tuy Lý Vương Miên Thẩm. Trong khi Cố vấn
Vĩnh Thụy đang du hí ở Trùng Khánh, tất nhiên Cụ Hồ quá hiểu lòng dạ
phế đế nhưng vẫn cử người anh em tây học lại là hoàng thân quốc thích,
mang tiền qua tiếp sức, họa chăng có thể cảm hóa hoàng tử con nuôi mẫu
quốc hoặc chí ít thì cựu vương cũng biết lòng Chính phủ trong tình cảnh
nước non nguy biến. Nhưng Bảo Đại đã từ chối cành ôliu Cụ Hồ đưa ra và
lần thứ hai cam phận làm vua nô lệ! – Hai: dịp phong hàm cấp tướng đầu
tiên, Bác cử ông thay mặt Chính phủ vào Khu Bốn thụ phong hàm Thiếu
tướng cho Tư lệnh Nguyễn Sơn, con người văn võ song toàn, chinh Bắc
phạt Nam, trong khi Tư lệnh chiến khu Đông Triều Nguyễn Bình vào Nam
được phong Trung tướng, Tổng tư lệnh – giáo sư Sử học Võ Nguyên Giáp
được phong Đại tướng. Công việc chẳng dễ chút nào mà ông hoàn thành
trôi chảy. Với trọng trách Bộ trưởng Y tế, ông làm việc miệt mài, cống hiến
hết mình trong việc chăm sóc sức khoẻ người bệnh và xây dựng nền y tế
nhân dân. Gây dựng được uy tín lớn trong giới trí thức đa dạng của ngành y
không dễ, vậy mà ông đã là người thủ lĩnh có được sự khẩu phục, tâm phục
của giới trí thức đầu ngành. Dù rất bận với công việc quản lý tổ chức ngành
nhưng ông không rời việc giảng dạy và nghiên cứu chuyên môn. Với
phương pháp Filatov trị bệnh lao vừa hiệu quả vừa ít tốn kém vì đất nước
đang dồn sức kháng chiến, hầu như bị cô lập, rất nghèo. Trong hoàn cảnh
cực kỳ thiếu thốn về mọi mặt, ông năng nổ sáng tạo, táo bạo giải quyết tình
thế những vấn đề thực tiễn của ngành. Tất nhiên không thể mang chuyện
xưa so với chuyện nay.
Xuất thân từ gia đình quyền quý cao sang nhưng ông sống giản dị và
cần kiệm. Ngôi biệt thự cổ ở khu phố tây yên tĩnh, nhưng bên trong thì
tuyềnh toàng, đơn sơ. Nhà ở không khác cơ quan. Ông ăn uống không cầu
kỳ, không để dư thừa. Ông cặm cụi làm việc, lúc mệt quá có khi chui vào
