ông hỏi: Có em nào muốn ở lại tuyến sau không? – Về cứ, tối ngày quẩn
quanh một thẻo rừng, lắm chuyện! Không B52 thì sốt rét! Ở đâu quen đấy...
Trước sau gì cũng “dzậy”! – Ông lặng người đi, hai tay vòng sau gáy, nhìn
lên mái lá... Anh bạn đồng nghiệp bảo vệ riêng của ông nhìn chúng tôi nháy
mắt. Lúc trở ra, lúi húi xách thùng đồ, chợt thấy cái vỏ chai dịch truyền ánh
vàng để ở góc lều, dưới đáy còn chút cặn đen đen, tôi giật mình thoáng
nghĩ: Sốt rét ác tính thể đái huyết sắc tố! Rồi cũng chẳng dám nói với ai...
Vài tuần sau nghe tin dữ! Chắc hẳn lúc gợi ý giữ đứa nào trong chúng tôi ở
lại, ông đã cảm thấy trong mình sự sống mong manh, muốn làm điều gì
thiết thực che chở ít ra một đứa học trò. Nhưng đám trẻ đã biết “Trước sau
gì cũng “dzậy”!” thì ông thấy mình bất lực! Tự dưng tôi rùng mình nhìn
những chú thương binh trẻ măng xanh xao, mép lún phún những cọng lông
tơ, nằm thỉu đi trên cánh võng dưới những dặng tràm bên bờ kênh, chờ dân
công tới chuyển đi! Chợt nghĩ trên rừng miền Đông mối xông khủng khiếp!
Trong lòng tôi vừa thương vừa cảm phục một trí thức lớn, một tâm hồn cao
cả đã tự nguyện dấn thân tới quên mình như thế...
Thầy Đặng Văn Ngữ là một nhà khoa học thuần chất. Thành tâm với
sự nghiệp độc lập tự do của tổ quốc, nhà khoa học trẻ gác lại bao ước mơ
lúc sự nghiệp mới khởi đầu, bỏ lại những công trình dang dở trong những
viện nghiên cứu danh tiếng ở Nhật, trở về chiến khu tham gia kháng chiến.
Thầy từng bị “kiểm điểm” vì một bài viết thuần túy khoa học trong vụ
Nhân văn – Giai phẩm. Tuy nhiên thầy vẫn quả quyết tin vào sức sống của
thuyết di truyền Mandel–Morgan lúc nó bị các thế lực đương quyền bài
bác. Thầy Hồ Đắc Di đánh giá giáo sư Đặng Văn Ngữ là người có kiến
thức khoa học căn bản sâu rộng nhất của ngành Y lúc bấy giờ. Có cần
không một nhà khoa học đầu ngành lần mò mãi vào rừng sâu bắt muỗi?
Đành rằng để chiến thắng, chúng ta sẵn sàng hy sinh tất cả. Cái chết của
thầy dù như một bản tráng ca nhưng ít ai hiểu tâm trạng của thầy như một
người lữ hành cô độc bơ vơ. Sự nghiệp dở dang, không người kế nghiệp –
Đó là nỗi đau mãi không tan của một nhân tài! Mới đây, nhà y sinh học Mỹ
tên là Hoffman cũng lấy ký sinh trùng sốt rét từ tuyến nước bọt của muỗi
dùng để chế vaccine chủng ngừa, bước đầu mở ra nhiều triển vọng. Có ai
