của mình. Ở Thanh chừng như không có cái mặc cảm sĩ diện rất thông
thường của hạng người sa cơ thất thế, khi phải chạm trán với những kẻ quen
biết cũ đã từng chứng kiến cuộc đời quá khứ đáng hãnh diện của mình. Và
nhất là giọng cười, cái miệng cười của Thanh càng làm cho Tuấn phải nghĩ
ngợi nhiều hơn. Đối với Tuấn, sự thay đổi đáng chú ý nhất ở người bạn cũ
là cái miệng cười ấy, cái vẻ trẻ trung, vui tính hơn là cảnh thăng trầm, lên
voi xuống chó hắn đang lâm vào, hay cái tương phản xốn xang giữa hình
ảnh một ông tri huyện mập mạp, phương phi, oai vệ trong bộ quốc phục
sang trọng đầy quan cách thuở nào với hình ảnh một con người thường dân
đang lăn lộn, quay quắt trong một cuộc sống đầy gian khổ giữa thời binh
hỏa.
Vì chính cái « miệng cười » ấy khơi gợi lại ngay trong cuộc gặp gỡ này
rất nhiều kỷ niệm ngộ nghĩnh, buồn cười về Thanh ở cái thuở mà hai người
còn sống bên nhau, đồng thời làm cho Tuấn nhận thấy ở Thanh một sự biến
cải rất đỗi lạ lùng…
Năm Tuấn còn theo học lớp nhất trường Khải Định thì Thanh đang là
một anh chàng thư sinh của trường Quốc-tử-giám.
Thanh là con một nhà điền chủ bực trung, người cùng tỉnh ; lại quen
biết cha mẹ Tuấn. Ông thân của Thanh đã già lắm. Tuấn còn nhớ đấy là một
ông cụ già gầy đét, có một bộ mặt hay cau có và một con mắt chột trắng dã.
Một ông cụ già lầm lì nhưng háo thắng, tự phụ, dưới cái hình thức khiêm
tốn, nhỏ nhoi của một con trùn đất. Một con người loay hoay trọn đời vì cái
mộng công danh rồi đến cái mộng có con làm tri huyện, tri phủ để mình
được làm cụ « cố ». Kể ra đấy cũng là cái tâm lý rất thông thường của
người đương thời. Nhưng có một điểm đặc biệt là, với ông cụ, nỗi ẩn ức về
công danh đã được chuyển tiếp qua gã con trai thành một sứ mệnh cao cả.
Cái mộng làm cụ « cố » đã gây ra cho ông cụ một thứ nhiệt tình trên đường
mưu cầu công danh, giống hệt như cái nhiệt tình của những kẻ cuồng tín
trong trường trính trị. Theo nhiều người được biết rõ về ông cụ thì nó là cái
