hậu quả của bao nhiêu tủi nhục, mà gia đình ông cụ – trải qua mấy đời với
cái số phận « bạch đinh » – phải chịu đựng trong xóm, trong làng nhất là ở
chốn đình trung.
Từ ngày bắt đầu đưa con ra Kinh, ông cụ đã cố nài xin cha mẹ Tuấn để
gửi Thanh ở ngay trong nhà, chẳng phải chỉ vì cái gia đình lễ giáo này có
thể ngăn ngừa được cho Thanh sức cám dỗ của những thứ trụy lạc ở đất
kinh kỳ. Ông cụ còn muốn Thanh phải tập sống theo cái khuôn phép của
một chốn cao môn. Vì theo ông cụ, đó là một phần quan trọng trong cái bí
quyết thành công. Những lúc ở gần con, ông cụ không hề xao nhãng một
phút nào trong công việc huấn luyện con trai mình về khuôn phép, nhất là
những lề thói đối xử với quan trên, quan thầy. Mỗi lúc bắt chộp được ở
Thanh một khuyết điểm chạm đến cái giới răn phạm thượng là ông cụ hốt
hoảng, như đứng trước một tai họa lớn.
Tuy đã khôn lớn, chàng thư sinh trường Giám này vẫn được ông cụ
kiểm thúc, uốn nắn như người ta uốn nắn một cây kiểng vậy.
Và cái việc đáng buồn cười nhất, Tuấn còn nhớ mãi, là chuyện Thanh
gia công sửa trị một cái cố tật mà gã cho là bất lợi.
Cái cố tật ấy là cái thói quen hay cười. Chỉ thế thôi. Nhưng đấy là một
khuyết điểm mà ông cụ lo ngại trước nhất. Ông cụ thường nói :
- Cái gì ở mày cũng được cả, quan trên các ngài cũng có thể thương cả.
Chỉ duy có cái miệng mày là bất trị. Tao nói mãi, la rầy mãi mày vẫn không
chừa. Cái miệng mày vô lễ quá. Cứ sắp nói là đã mỉm cười rồi. Quan trên
người ta có thể hiểu lầm, cho là mày kiêu ngạo, vô lễ, vô phép. Hừ, chưa
nói đã cười ! Cố mà chừa đi, không thì khổ vào thân đấy.
Tuấn thật không thể hiểu tại sao có người vì cầu công danh đến phải sợ
hãi vì một cái miệng hay cười. Mà nào cái miệng hay cười của Thanh có vô
duyên chút nào đâu. Tuấn thấy ở Thanh, nếu có một cái gì gọi là đẹp, một
cái gì làm cho người ta mến gã, thích gần gũi và vui lây theo gã, cái đó
