phương đất ấm, muôn vật nhờ vậy mà phát sanh. Còn ở tây bắc
phương đất dày, trong mùa thu đông, dương khí giấu nép, khí âm
ngưng ở thượng tầng, không giao thông được với khí dương, sa xuống
làm sương tuyết, làm cho muôn vật bị tàn tạ. Ấy là điều dễ biết, có thể
nói được. Đến như tạo vật mịt mờ, không đầu không cuối, có điều chỉ
lấy thần trí mà lý hội, không thể lấy lời nói mà giải rõ được. Điều đó,
kẻ cư sĩ này chẳng sao biết được”. Khách nghe nói vâng lời lui ra.
Nhơn khí hậu bất đồng như thế, nên người bản chất bắc phương
đến đây hay sinh bệnh, thêm vào điều dưỡng không đúng phương
pháp, bệnh dễ sinh nặng. Trước đây mấy ngày, được tin người hầu tên
Cổ Nhai người Giang Bắc, vừa qua đời ở Thuận Hóa. Nay chủ nhơn
Điềm Ba Đường, người Sơn Tả, cũng vừa viên tịch ở Hội An. Vẫn
biết sống thác do mệnh trời, nhưng người ta cũng có quyền di chuyển.
Sự đau yếu chết chóc, phần nhiều cũng do bắc nam bất phục thủy thổ
mà ra.
Ngày tống chung Điềm Ba Đường chủ nhơn, Phiên trấn phái mấy
trăm quân nhơn phục dịch, đao thương cờ phướn bày la liệt thẳng
đường, tất cả dân chúng Hội An đều đến đưa đám. Ta châm lửa làm lễ
đắp mồ. Đại phàm những kẻ tu hành chưa sáng tỏ “bát thức”153, trong
khi ngọa bệnh, đau đớn rên la, tỏ ra trạng thái không chịu nổi. Ta viết
mấy lời sau đây, để an ủi Điềm Ba Đường trong lúc đương đau:
“Khoan nói, trên đời muôn việc đều giả, cho đến tấm thân của
chúng ta cũng chỉ dã hợp mà sinh ra. Có sinh thì có lão, huống hồ trải
qua gió mưa sáng tối, rét nóng đổi thay; mừng giận không thường, ăn
uống lỗi độ; trăm lo dồn đập, tứ đại khó hòa; hơi xúc phát một chút là
trăm bệnh đều sinh, theo sau lại có một cái chết đi đến, làm sao khỏi
chân tay rụng rời cho được. Lão Đam nói rằng: “Ta có cái lo lớn, vì ta
có cái thân”. Cổ thánh tiên hiền, sở dĩ coi cái thân làm cái lo lớn, vì
biết rằng người ta bị ngũ dục154 kéo lôi, thất tình ràng buộc; đã sa vào
khổ hải, nghìn đời muôn kiếp không thể thoát ly, “lỡ một bước trăm
năm ôm hận, quay đầu về chín suối làm ma”, đau đớn biết chừng nào.
Chỉ có một đường giải thoát, ấy là đường minh đạo. Đức Khổng Tử
