HẢI NGOẠI KỶ SỰ
QUYỂN VI
ió mưa quán khách, lặng ngồi thâu đêm. Ngẫu nhiên đọc lại
bài của Quốc Sĩ ông ký lục, bàn về thơ và thiền đạo, lời bàn tợ phải mà
hóa trái. Đại phàm Phật pháp văn chương làm thơ viết kệ, quý ở chỗ đánh
phá ý thức phát ra từ chỗ trí tuệ căn bản, tự nhiên thấu rõ; nếu chỉ luống
cậy học rộng nhớ nhiều, thì lý luận thường không tránh khỏi cái bệnh phụ
hội khiên hợp vậy. Nhơn viết một bài đưa cho Nhiếp Chi Hoàng cư sĩ,
tiêu khiển trong cơn mưa lạnh, và bảo cho các trò:
Sách vốn chẳng khá chẳng đọc, đạo càng chẳng khá chẳng sáng;
người sáng đạo tuy chẳng tập văn tự nhưng vẫn thường thông thái; nếu
chẳng sáng đạo, tuy chuyên công học tập văn tự, vẫn hay lý luận
cưỡng hợp mà thôi. Tuy câu nói nghe hay ho, nhưng nghĩa không thấu
đáo, điều ấy đã từng xảy ra. Xưa Tử Chiêm học sĩ190 làm văn, hạ bút
nên lời, chữ tuôn ra thao thao theo ý nghĩ, như gió bay, như nước chảy,
phô diễn một cách tự nhiên. Nhưng đến lúc theo ý riêng thuyết thiển,
ông có viết một bài bạt sau bộ Kim kinh, chẳng hiểu rằng, kinh ấy,
chẳng phải có thể thấy bằng sắc, nghe bằng lời, lại phán đoán rằng
“chỉ được nửa bộ”, thế là chỗ cưỡng hợp của ông vậy. Đã tự biết rằng:
Ngũ Tổ giới tái lai, sao lại quên hẳn bổn phận, trở lại hỏi Tham
Liêu191 “thác sắc núi tiếng khe mới xưng ngộ đạo”? Ấy lại là chỗ
cưỡng hợp của ông vậy. Trong bàiKim Sơn thù tứ đại192 ngũ uẩn193,
ông muốn đem đai ngọc trần sơn môn, nhưng luôn luôn dây xỏ mũi bị
nắm trong tay người khác, chỉ vì từ trước ông chỉ dùng ý thức thông
minh ức đạt nghĩa lý, chưa từng dùng đạo để đánh tan sự chướng ngại
