Nguyễn Hiến Lê & Giản Chi
Hàn Phi Tử
Chương 7
THUẬT
Chủ trương của Pháp gia là bậc vua chúa có nhiệm vụ làm sao cho dân theo
đúng pháp luật, như vậy là nước trị. Công việc nhiều quá, vua không thể
làm hết được, phải giao cho quan lại, hễ quan lại tốt thì dân không loạn, hễ
dân nổi loạn thì luôn luôn là do quan lại xấu. Vì vậy bậc minh chủ trị quan
lại chứ không trị dân.
聞有吏雖亂而有獨善之民，不聞有亂民而有獨治之吏。故明主治吏不
治民。
(Văn hữu lại tuy loạn nhi hữu độc thiện chi dân, bất văn hữu dân loạn nhi
hữu độc trị chi lại, cố minh chủ trị lại bất trị dân - Ngoại trừ thuyết hữu hạ -
Kinh 4) Rốt cuộc thuật trị nước tức là trị quan lại.
Hàn Phi rất chú trọng đến thuật trị quan lại, để riêng cả chục thiên xét riêng
về vấn đề đó: Bát thuyết, Bát gian, Bát kinh, Nam diện, Gian kiếp thí thần
hai thiên, bốn thiên Ngoại trừ thuyết; ngoài ra hầu hết các thiên khác cũng
có vài câu nhắc tới.
Danh từ “thuật” ông dùng có hai nghĩa:
- Kỹ thuật: Tức phương án để tuyển, dùng, xét khả năng của quan
lại, đúng với định nghĩa của Thân Bất Hại:
“Thuật là nhân tài năng mà giao cho chức quan, theo cái danh mà trách cứ
cái thực, nắm quyền sinh sát trong tay mà xét khả năng của quần thần”
