Nguyễn Hiến Lê & Giản Chi
Hàn Phi Tử
THIÊN VII
NHỊ BÍNH
(HAI QUYỀN CỦA VUA[1])
Bậc minh chủ sở dĩ chế ngự được bề tôi là chỉ nhờ có hai cái quyền mà
thôi. Hai cái quyền đó là “hình” và “đức”. Thế nào là hình và đức? Giết
phạt gọi là hình, khen thưởng gọi là đức
. Bề tôi nào cũng sợ bị giết phạt
và ham được khen thưởng, cho nên vua chúa biết tự sử dụng hai cái quyền
hình và đức thì quần thần đều sợ uy của vua mà mong được vua khen
thưởng. Bọn gian thần trên đời thì không vậy. Chúng ghét ai thì làm mê
hoặc vua để được vua giao cho quyền trị tội ngưòi đó; chúng yêu ai thì làm
mê hoặc vua chúa để được vua giao cho quyền thưởng người đó. Bậc vua
chúa không giữ cho cái uy cùng cái lợi, phạt và thưởng xuất phát từ chính
mình, mà nghe lời bề tôi, thưởng phạt theo ý họ thì dân chúng trong nước
đều sợ bọn bề tôi đó mà coi thường vua, qui phục họ mà xa vua, đó là cái
hại bậc vua chúa đánh mất hai cái quyền hình và đức. Cọp làm cho chó
phải khiếp phục là nhờ nanh với vuốt: nếu cọp bỏ nanh vuốt đi, để cho chó
dùng thì ngược lại nó phải khiếp phục chó. Bậc vua chúa dùng hình và đức
để chế ngự bề tôi, nếu bỏ hai quyền đó, để cho bề tôi dùng thì ngược lại bị
bề tôi chế ngự. Cho nên Điền Thường trên xin tước lộc để ban cho quần
thần, dưới làm cái đấu cái hộc lớn hơn mẫu mực để thi ân cho trăm họ; thế
là Giản Công mất cái quyền thi ân, để cho Điền Thường lấy mà dùng, rốt
cuộc Giản Công bị giết.
: “Dân thích được
khen thưởng, vậy việc đó xin đại vương tự làm lấy; dân ghét bị hình phạt,
việc này thần xin đảm nhận”. Thế là vua Tống mất cái quyền hình phạt để
cho Tử Hãn lấy mà dùng, rốt cuộc vua Tống bị hiếp bức. Điền Thường chỉ
dùng cái đức mà Giản Công bị giết; Tử Hãn chỉ dùng cái hình mà vua Tống
bị hiếp. Vậy mà ngày nay bọn bề tôi dùng cả hai cái hình và đức, thì vua
chúa tất nguy hơn Giản Công và vua Tống nhiều. Cho nên các vua chúa bị
