Nguyễn Hiến Lê & Giản Chi
Hàn Phi Tử
THIÊN XLVIII
BÁT KINH (TRÍCH)
(TÁM THUẬT PHẢI THEO)
Tám thuật trong thiên này là: 1. Theo tình người mà lập ra thưởng phạt; 2.
Dùng một người không bằng dùng cả nước; 3. Muốn phòng gian thì phải
biết rằng cái lợi của vua và của bề tôi khác nhau; 4. Dùng cái thuật “tham
ngữ” để xét gian; 5. Phải bí mật không để bề tôi biết mình vui hay giận; 6.
Nghe bề tôi đề nghị thì phải xét xem có dùng được không; 7. Bề tôi phải
làm cái gì có lợi chung thì mới thưởng, phải phục vụ bề trên thì mới được
danh; 8. Bề tôi không được làm những chuyện riêng tư mà có hại cho cái
uy của vua.
Tư tưởng rất hợp với Hàn Phi, nhưng lời văn nhiều chỗ tối, khó hiểu; có
thể không phải của Hàn viết, hoặc nếu là của Hàn thì nhiều chỗ mất mát,
sai lầm, người sau thêm vào, tự ý sửa chữa.
Chúng tôi chỉ trích dịch những tiết có thể bổ túc cho các thiên khác.
Trị thiên hạ thì phải theo tình người, mà tình người là
có ưa có ghét, vì vậy mà sự thưởng phạt có thể dùng được; thưởng phạt có
thể dùng được thì có thể ban cấm lệnh (cái gì không được làm, cái gì phải
làm); đạo trị thiên hạ như vậy là đủ. Vua nắm quyền để giữ cái thế, cho nên
ban lệnh thì phải thi hành mà hễ cấm là phải ngừng. Quyền là để quyết định
sự sống, chết; thế là để thắng quần chúng.
*
Truất giáng hay cất nhắc người dưới mà không theo pháp chế thì quyền
lờn; thưởng phạt mà kẻ dưới cũng được dự vào thì uy của vua bị chia xẻ.
Bởi vậy bậc minh chủ không vì thương yêu mà nghe người, không vì vui
