tà). Nhờ vậy mà bậc minh chủ khiến cho quần thần không dám nghĩ lông
bông vượt ra ngoài pháp luật, không dám thi hành ân huệ quá sự qui định
của pháp luật, mà nhất cử nhất động đều hợp pháp. Pháp luật nghiêm là để
ngăn cấm tội lỗi, trừ bỏ riêng tư; hình phạt gắt là để lệnh được thi hành
khắp và trừng trị kẻ dưới. Uy thế không thể ủy thác cho kẻ khác, quyền chế
tài không thể cho người khác giữ chung. Hai cái đó mà vua tôi giữ chung
thì vô số sự gian tà xuất hiện. Pháp luật mà không xác định thì hành động
và lời nói của vua trái ngược nhau
, hình phạt không kiên quyết thì không
trừ được kẻ gian. Cho nên bảo: “Người thợ không khéo thì mắt nhìn và ý
đoán không sai với dây mực, nhưng cũng phải dùng cái qui cái củ để đo
trước đã: hạng thượng trí tuy xử sự nhanh chóng, thích đáng, nhưng cũng
phải dùng pháp độ của tiên vương làm tiêu chuẩn”. Nhờ dây mực thẳng mà
đẽo được cây cong làm cho thành ngay; nhờ cái thuỷ chuẩn bằng mặt mà
san phẳng được chỗ lồi lõm; nhờ cái cán cân và quả cân treo lên mà bớt
được bên nặng bù vào bên nhẹ; nhờ có cái đấu, cái thạch
chỗ nhiều thêm vào chỗ ít. Dùng pháp luật để trị nước chỉ là để khen đúng
người phải, trách đúng kẻ quấy mà thôi. Pháp luật không thể a dua người
sang cũng như dây mực không thể uốn theo gỗ cong. Áp dụng pháp luật thì
kẻ trí phải treo mà kẻ dũng không dám cãi. Trị tội thì không chừa các quan
lớn, thưởng công thì không bỏ sót dân thường. Kiểu chính lỗi của người
trên, trách sự gian tà của kẻ dưới, trừ loạn, sửa tài, giảm cái hữu dư, bù cái
bất túc
khiến cho toàn dân noi theo một đường, thì không gì bằng pháp
luật. Khống chế quan lại, ra oai với nhân dân, trừ sự bậy bạ, biếng nhác,
ngăn sự gian trá, thì không gì bằng hình phạt. Hình phạt nặng thì người
sang không dám khinh kẻ hèn; pháp luật phân mình thì người trên được tôn
trọng, không bị lấn. Người trên được tôn trọng, không bị lấn, thì vua mạnh,
nắm được các mối quan trọng. Vì vậy mà tiên vương quý pháp luật mà
truyền lại đời sau. Bậc vua chúa bỏ pháp luật mà theo ý riêng thì trên dưới
không phân biệt (nước sẽ loạn)
Chú thích:
