thích mà tính việc. Nghe lời người mà không tham khảo xem có đúng
không thì quyền sẽ bị chia cho kẻ gian; không dùng trí thuật
vì bề tôi. Cho nên bậc minh chủ thi hành pháp chế thì (không thiên vị) như
trời
, dùng người thì (kín nhẹm) như quỉ. Như trời thì không bị chê
(chế?), như quỉ thì không bị người ta dò biết mà lợi dụng.
được thì sự giáo hóa nghiêm mà dân không dám trái; sự khen chê theo đúng
một nguyên tắc thì không ai dị nghị (…)
2. Đạo làm chúa
: Sức một người không địch nổi đám đông, trí một
người không biết được mọi vật; dùng một người không bằng dùng cả nước.
Cho nên dùng trí, lực một người (tức vua) mà địch với mọi người, mọi vật
thì tất thua; dự đoán mà đúng thì mệt thân, không đúng thì phải chịu (hậu
quả của) lỗi lầm. Bậc vua thấp kém dùng hết khả năng của mình, bậc vua
chúa trung bình dùng hết khả năng của mình, bậc vua chúa trung bình dùng
hết sức của người, bậc vua chúa cao hơn cả dùng hết trí của người. Bởi vậy,
khi có việc, vua tập hợp các người trí, nghe ý kiến từng người rồi hợp các ý
kiến lại mà quyết đoán. Không nghe ý kiến của từng người, (mà chỉ mưu
tính với một người thôi) thì lời sau sẽ ngược lại với lời trước(?), lời sau
ngược lại với lời trước thì không phân biệt được kẻ ngu người trí. Không
tập hợp được các ý kiến lại thì sẽ do dự, không quyết đoán được: Không
quyết đoán được thì công việc ngưng trễ
. Nghe ý kiến của từng người thì
không bị người ta đánh bẫy (lập kế để hại mình). Bảo mỗi người báo cáo,
báo cáo xong rồi thì vua rầy mắng (kẻ gian)
. Cho nên ngày trình bày ý
kiến tất phải ghi chép (trong biên bản). Kết hợp các người trí rồi, khi việc
phát ra thì trắc nghiệm lời nói của họ; kết hợp các tài năng rồi, khi việc đã
thành, sẽ luận công mà thưởng. Thành hay bại đều có bằng chứng, thưởng
hay phạt đều tùy theo đó. Như vậy việc mà thành, thì công về vua, việc mà
bại thì tội về bề tôi.
Bậc làm vua, ngay đến việc phù tiết có hợp không cũng không tự mình xem
xét huống hồ là tự mình ra sức; Việc tới rồi cũng không tự minh lo lấy,
huống hồ là việc chưa tới. Cho nên vua dùng người thì không cho lập phe
