nhau thì làm sao khỏi loạn cho được? Nghe và làm như vậy thì trong việc
trị nước, kết quả tất cũng phải như vậy.
*
Đa số học giả đời nay nói đến việc trị nước đều bảo: “Cấp đất cho người
nghèo, cho người không có tư sản được đủ ăn”. Nay có người cũng như
những người khác, không trúng mùa, không có nguồn lợi nào khác mà
riêng được dư ăn, thì nếu không phải nhờ siêng năng, tất là nhờ tiết kiệm.
Lại có những người như những người khác, không gặp năm đói kém,
không bị tật bệnh, tội lỗi gì mà riêng cùng khốn, thì nếu không phải là do
xa xỉ, tất là do biếng nhác. Xa xỉ và biếng nhác thì nghèo, siêng năng và tiết
kiệm thì giàu. Nay bậc vua chúa thu thuế của người giàu để bố thí cho
người nghèo, thế là cướp của người siêng năng và tiết kiệm để phát cho kẻ
xa xỉ, biếng nhác, như vậy mà muốn cho dân gắng sức làm lụng, tiêu pha
bớt đi thì không thể được.
*
Nay có người chủ trương không vô thành bị nguy, không vô quân đội,
không chịu đổi một sợi lông chân lấy cái lợi lớn là có cả thiên hạ
vua chúa đời này lại tôn kính, trọng cái trí, đề cao cái đức của họ, khen là
kẻ sĩ khinh ngoại vật, trọng đường sinh. Bậc vua chúa để sẵn ruộng tốt, nhà
to, đặt ra quan tước bổng lộc, là để cho dân đem cái chết vì mệnh lệnh đổi
lấy những cái đó; nay lại tôn kính kẻ sĩ khinh ngoại vật trọng đường sinh,
mà muốn dân hi sinh cho vua chúa, thì không thể được. Thu chứa sách cho
nhiều, tập tành đàm luận, tụ họp đồ đảng, nghiên cứu văn học và biện luận,
mà bậc vua chúa đời nay lại tôn kính, bảo: “Trọng hiền sĩ là đạo của tiên
vương”. Nhưng quan lại đánh thuế là đánh vào nông dân, mà vua chúa nuôi
là nuôi kẻ học sĩ. Nông dân phải nộp thuế nặng, mà kẻ học sĩ thì được
thưởng nhiều, như vậy mà muốn cho dân gắng sức làm lụng và bớt bàn
luận thì không thể được. Lập tiết tháo, gây danh tiếng, giữ nghĩa khí không
để cho ai xâm phạm, lời oán trách mà tới tai là rút kiếm ra đuổi theo, mà
bậc vua chúa đời nay lại tôn kính, khen kẻ sĩ biết trọng danh dự. Người có
