công chém đầu giặc (cho nước) thì không thưởng mà kẻ dũng cảm chiến
đấu cho mình thì được vinh hiển, như vậy mà muốn cho dân hăng chiến
đấu, cự với địch, không đấu tranh riêng cho mình, thì không thể được. Thời
bình thì nuôi nho sĩ và hiệp khách, tới thời loạn nạn thì dùng kẻ sĩ mang khí
giới, thế là kẻ được nuôi không phải là kẻ cần dùng, mà kẻ cần dùng tới lại
không được nuôi, loạn do đó mà ra. Vả lại bậc vua chúa nghe các học giả,
nếu cho lời họ là phải thì nên bổ nhiệm họ làm quan mà dùng họ, nếu cho
lời là trái thì nên đuổi họ đi để trừ mầm loạn. Nay cho lời họ là phải mà
không bổ nhiệm họ, cho lời họ là trái mà không trừ mầm loạn. Cái phải
không được dùng, cái trái không bị trừ, suy vong do đó mà ra.
*
Đạm Đài Tử Vũ
có dong mạo người quân tử, Trọng Ni cơ hồ vừa ý nên
thu nhận, nhưng ở lâu rồi mới thấy hành vi ông ta không đúng với dong
mạo. Tế Dư
có lời nói văn nhã, Trọng Ni cơ hồ vừa ý nên thu nhận,
nhưng ở lâu rồi mới thấy trí năng không phù hợp với lời biện luận. Cho nên
Khổng Tử bảo: “Coi dong mạo mà chọn người, ta đã lầm về Tử Vũ; nghe
lời nói mà chọn người, ta đã lầm về Tế Dư
. Sáng suốt như Trọng Ni mà
còn than rằng đã xét lầm. Bọn biện sĩ mới
ngày nay còn lém hơn Tế Dư
nữa mà bậc vua chúa lại mê muội hơn Trọng Ni, nghe họ nói mà bùi tai là
bổ nhiệm họ làm quan, thì làm sao khỏi lầm lẫn được! Vì vậy, vua Ngụy
nghe Mạnh Mão biện thuyết mà bổ nhiệm ông ta, nên bị cái họa ở chân núi
Hoa;
vua Triệu nghe Mã Phục biện thuyết mà bổ nhiệm ông ta, nên bị
cái họa Trường Bình.
Hai việc đó đều là lầm lẫn vì nghe lời biện thuyết
mà bổ nhiệm. Xem đúc thiếc (để làm kiếm) mà chỉ căn cứ vào màu xanh
màu vàng của ánh lửa thì dù là Âu Dã
kiếm tốt xấu ra sao; nhưng nếu thử đâm con ngỗng trời ở dưới nước, chém
con ngựa tơ ở trên cạn, thì bọn nô bộc cũng biết được kiếm sắc hay nhụt.
Chỉ vạch mồm coi răng, và nhìn hình dáng thì Bá Lạc
quyết định được giá trị con ngựa, nhưng nếu cho ngựa kéo xe, xem nó chạy
hết con đường thì bọn nô bộc cũng biết được ngựa tốt hay không; Nhìn
dong mạo, y phục, nghe lời nói một kẻ sĩ thì Trọng Ni cũng không quyết
