định được kẻ đó trí tuệ ra sao, nhưng nếu thử bổ nhiệm, rồi xét thành tích,
thì người thường cũng biết rõ được kẻ đó ngu hay khôn. Cho nên quan lại
của vua chúa, thì tể tướng phải bắt đầu từ một chức ở châu quận, mà tướng
soái phải bắt đầu từ chân lính trơn.
Ai có công thì tất được thưởng, như
vậy tước càng cao, lộc càng hậu, thì càng phấn khởi; cấp bực cứ tuần tự mà
lên thì chức càng lớn, càng có tài cai trị. Tước cao, lộc hậu mà quan chức
giỏi cai trị, đó là cái đạo để lập được nghiệp vương.
*
(Một nước) có một ngàn dặm đá tảng, không gọi là giàu được; có một trăm
vạn hình nộm không gọi là mạnh được. Đá không phải là không lớn, hình
không phải là không đông, nhưng không gọi được là giàu mạnh vì đá
không sản xuất được lúa, hình nộm không dùng để cự địch được. Nay bọn
thương nhân
và công nhân cũng không cày cấy mà có ăn, (không cày
cấy tức là) đất không được khai khẩn, (không sản xuất được lúa), như vậy
không khác gì hình nộm. Biết rằng đá tảng và hình nộm vô dụng, mà không
biết rằng thương nhân, nho sĩ và hiệp sĩ là thứ đất không khai khẩn, thứ dân
không dùng được, như vậy là không biết những thứ cùng một loại.
*
Vua các nước ngang sức với ta tuy thích chính sách của ta, ta cũng không
thể bắt họ nộp cống, làm bề tôi của ta; các tước hầu trong nước (không có
nước riêng) tuy chê hành động của ta, nhưng ta có thể bắt họ cầm chim
mà triều cống ta. Như vậy là ta mạnh thì người triều phục ta, ta yếu thì phải
triều phục người, cho nên bậc minh quân chỉ cần sao cho được mạnh. Nhà
nghiêm thì không có đầy tớ ngỗ nghịch, còn mẹ hiền thì con hư. Do đó tôi
biết rằng uy thế có thể cấm được sự hung bạo, mà đức dày không đủ để
ngăn loạn. Bậc Thánh nhân trị nước, không trông mong gì dân làm điều
thiện,
chỉ cốt sao cho dân đừng làm bậy. Trông mong dân làm điều
thiện thì khắp nước không tìm được mười người, cốt sao cho dân đừng làm
