vương) lại. Vì vậy mà không nói đến nhân nghĩa.
*
Bọn thầy cúng, cô đồng bảo một người: “Tôi sẽ cầu cho ông sống ngàn
năm, vạn tuổi”. Những tiếng ngàn năm vạn tuổi loạn cả tai người đó mà
không có gì chứng tỏ rằng người đó thọ thêm được một ngày, vì vậy mà
người ta khinh bọn thầy cúng, cô đồng. Ngày nay bọn nho sĩ thuyết các vua
chúa thì không chỉ cách thời nay phải trị nước ra sao mà cứ kể cái kết quả
trị nước của thời xưa, không xét cách trị dân của quan lại
kẻ gian tà, mà chỉ kể những lời khen đời thượng cổ truyền lại, cùng sự
nghiệp của tiên vương. Họ huênh hoang: “Cứ nghe lời tôi thì sẽ lập được
nghiệp bá vương”; họ chính là hạng thầy cúng, cô đồng trong giới du thuyết
đấy; bậc vua chúa có pháp độ không dùng họ. Bậc minh chủ vụ cái thiết
thực, bỏ cái vô dụng, không giảng thuyết nhân nghĩa, không nghe lời nói
của bọn học giả.
*
Bọn không biết trị nước ngày nay nhất định bảo: “Cần được lòng dân”. Nếu
chỉ được lòng dân là nước được trị, thì còn cần dùng gì đến Y Doãn,
Quản Trọng nữa, cứ nghe lời dân là đủ rồi. Nhưng cái trí của dân không
dùng được, cũng như cái lòng của trẻ con vậy. Một đứa trẻ đau ở đầu,
không cạo đầu nó thì nó đau thêm, không nặn mụn nhọt thì mụn nhọt càng
ngày càng tấy lên. Muốn cạo đầu, cắt mụn nhọt thì một người phải ghì nó
để cho mẹ hiền của nó làm những việc ấy. Như vậy mà nó còn gào khóc
không ngừng vì nó không biết phải chịu đau một chút rồi mới được cái lợi
lớn (là hết bệnh). Nay bậc vua chúa gấp vỡ đất, cày ruộng để dân có thêm
tài sản, mà dân oán là tàn khốc, sửa hình phạt và trừng phạt nặng, để ngăn
cấm bọn gian tà, mà dân oán là nghiêm khắc; thu thuế bằng tiền gạo để cho
kho lẫm được đầy, hầu cứu tế khi đói kém, cung cấp cho quân đội, mà dân
oán là tham lam (…)
gom sức lại đánh cho mạnh để bắt giặc mà dân
oán là bạo ngược. Bốn việc đó là để trị an mà dân không biết mừng. Sở dĩ
