- Ông ấy (Thận Tử) cho cái “thế” là đủ để vua dựa vào mà trị quan lại; mà
ông (tức người bắt bẻ Thận Tử như trên) lại bảo: “Phải đợi có hiền thần rồi
mới trị được”, như vậy không đúng. Cái thế, “danh” chỉ có một mà “thực”
thì thay đổi rất nhiều
. Nếu cái thế tự nhiên
Nhưng cái tôi gọi là thế là cái thế do người thiết lập ra kia
. Ông bảo:
Nghiêu, Thuấn đắc thế mà trị; Kiệt, Trụ đắc thế mà loạn. Tôi không bảo
rằng dưới triều Nghiêu Thuấn (vua Kiệt, Trụ), không phải như vậy, nhưng
cái đó không phải do người thiết lập ra. Nghiêu, Thuấn sinh ra mà đã làm
vua thì có mười Kiệt, Trụ (ở dưới) cũng không làm cho loạn được vì đó là
cái thế trị; Kiệt, Trụ sinh ra mà dã làm vua thì có mười Nghiêu, Thuấn (ở
dưới) cũng không làm cho trị được, vì đó là cái thế loạn. Cho nên bảo:
“Thế mà trị thì không thể làm cho loạn được, thế mà loạn thì không thể làm
cho trị được”. Đó là cái thế tự nhiên, không phải con người thiết lập được.
Cái tôi nói là cái thế mà con người có thể thiết lập được kia (tức là quyền
thế). Mà cái này thì sự hiền minh có liên quan gì tới? Làm sao biết được
điều ấy?
Có người kể chuyện: “Một người bán mâu và thuẫn, khoe thuẫn của mình
chắc, không vật gì đâm thủng được. Một lát sau lại khen mâu của mình bén,
không vật gì là không đâm thủng”. Có người hỏi lại anh ta: “Thế bây giờ
lấy cây mâu của ông mà đâm cái thuẫn của ông thì sao” – Anh ta bí. Cái
thuẫn không gì đâm thủng với cái mâu không gì là không đâm thủng, hai
cái đó không cùng tồn tại một lúc được. Sự hiền minh thì không chịu sự
cưỡng chế (như cái thuẫn), mà cái thế dùng làm đạo trị nước thì có tính
cách công dụng cưỡng chế (như cái mâu). Hai cái đó để chung thì là mâu
thuẫn. Hiền và thế, không thể dung nhau được, điều đó hiển nhiên
Vả lại, Nghiêu, Thuấn, Kiệt, Trụ ngàn đời mới xuất hiện một lần; số đó rất
ít
. Mà cái thường thấy trên đời thì là hạng người trung bình
, cho
nên tôi nói về thế là nói hạng trung bình. Hạng người trung bình thì trên
không bằng Nghiêu, Thuấn, dưới không đến nỗi như Kiệt, Trụ. Nếu cứ giữ
chặt pháp luật, dùng quyền thế thì nước trị, quay lưng lại pháp luật, bỏ
quyền thế thì nước loạn. Nay bỏ quyền thế, quay lưng lại pháp luật mà đợi
