Nguyễn Hiến Lê & Giản Chi
Hàn Phi Tử
THIÊN XXX
NỘI TRỪ THUYẾT THƯỢNG – THẤT THUẬT (Trích)
(NHỮNG THUẬT ĐỂ DÀNH MÀ DÙNG – THIÊN NỘI, THƯỢNG –
BẢY THUẬT)
Đây là thiên đầu trong một loạt sáu thiên mang chung một nhan đề: trừ
thuyết; nghĩa là những “thuyết”, những quy tắc, những thuật để dành (trừ)
mà dùng trong việc trị nước.
Có hai thiên “nội”: thượng (XXX) và hạ (XXXI) với bốn thiên “ngoại”: tả
thượng (XXXII) và tả hạ (XXXIII), hữu thượng (XXXIV), hữu hạ (XXXV).
Những chữ thượng, hạ, tả, hữu chỉ để đánh số thứ tự. Còn hai chữ nội và
ngoại thì có sách giảng rằng: nội là những thuật liên quan tới việc bên
trong, tức việc chế ngự bề tôi; ngoại là những thuật liên quan tới việc bên
ngoài, tức việc quan sát lời nói và hành vi của bề tôi để dùng họ, thưởng
hay phạt họ. Chúng tôi nghĩ cách giảng đó gượng ép vì thưởng phạt cũng
là một cách chế ngự bề tôi. Cho nên chúng tôi theo thuyết của Dực Xuế:
nội và ngoạicũng chỉ để đánh số (như trong Trang Tử có Nội thiên và
Ngoại thiên) chứ không có ý nghĩa gì cả.
Cả sáu thiên đều chắc chắn là của Hàn Phi, đều chép những thuật để trị
nước (chép một cách lộn xộn, trừ hai thiên Nội là hơi có thứ tự) và đều có
một lối trình bày đặc biệt, không giống các thiên khác: mới đầu Hàn Phi
đưa ra các quy tắc, các thuật, dẫn chứng vắn tắt nên khó hiểu, phần đó gọi
là kinh; khi đưa ra hết các quy tắc, tức hết phần kinh rồi, mới tới phần
truyện, tức phần giải thích rõ ràng các chỗ dẫn chứng trong phần kinh.
Sáu thiên đó rất dài và rườm, nhiều chỗ ý giống nhau, dịch hết thì phải trên
một trăm trang, nên chúng tôi dịch trọn thiên XXX, còn những thiên khác
