Viện, ở tận đầu Paris, sau chợ La Villette. Thoạt tiên, người ta dẫn tôi đi
một tua hết các phòng thí nghiệm này đến các phòng thí nghiệm khác của
một nhà bác học. Trong các phòng thí nghiệm vẫn chưa có ai, các nhà bác
học không thấy mà công chúng cũng không, chỉ có các thứ đồ vật vứt lỏng
chỏng bề bộn, xác mấy con vật nhỏ đã phanh bụng, những mẩu thuốc lá,
những mỏ đèn ga mòn sứt, những chiếc lồng và những cái liễn thủy tinh
nhốt mấy con chuột nhắt sắp chết ngạt, những cái bình cổ cong, những quả
bong bóng vương vãi, những chiếc ghế đẩu đã bục thủng, sách vở và bụi
bậm, lại còn và vẫn còn những đầu mẩu thuốc lá khét lẹt hôi xì lại thêm
mùi khai từ nhà đái xông ra nồng nặc. Do đến quá sớm trước giờ, nên tôi
đành phải dạo quanh đến tận ngôi mộ bằng cẩm thạch nạm vàng của nhà
bác học vĩ đại Bioduret Joseph dưới những căn hầm ngay tại Viện. Sặc
khẩu vị ngông cuồng tư sản viển vông
. Ra khỏi cái hầm mộ là gặp
ngay việc quyên tiền, tay gác đang càu nhàu vì có ai đó bỏ lẫn vào một
đồng tiền Bỉ. Chính vì ông Bioduret này mà từ nửa thế kỷ nay biết bao
thanh niên đã chọn con đường khoa học. Cũng khối anh tbất bại khi rời
Học viện. Vả lại, sau một số năm họ mới thấy họ giống nhau ở chỗ không
thành đạt. Tuy nhiên, trong những hố sâu trên con đường đại bại ấy, một
“Bằng Đại học” cũng ngang với một “Giải Roma” rồi. Chỉ có vấn đề là
không được cùng đi với nhau một chuyến xe thôi. Tất cả là thế.
Tôi còn phải chờ khá lâu trong những khoảnh vườn của Viện. Rồi thì
những người đến đầu tiên là mấy chàng trai trong số nhân viên ít ỏi, nhiều
cậu kéo lê đôi giầy cà tàng mang theo cả những thứ vừa mua ở chợ gần đó
đựng trong túi lưới. Tiếp theo sau, đến lượt các nhà bác học, từng nhóm
từng nhóm, râu cạo không sạch, thầm thì to nhỏ, lê gót bước qua hàng rào,
càng ngập ngừng hơn đám hạ cấp. Họ tản dần theo dọc các hành lang nhẵn
bóng. Đó là sự tựu trường của những người học trò già tóc đã muối tiêu,
chống dù, tê mê trong cái nếp tỉ mỉ, những thao tác chán đến chết đi được,
cột chặt vào đồng lương chết đói và quá trình chín nẫu dài lê thê trong
những cái bếp nhỏ luyện vi trùng, hâm nóng cái nồi ninh những cuống rau
