CHÚ THÍCH
Paul Déroulède (1846 - 1914), nhà văn, nhà chính trị Pháp. Năm 1882
sáng lập và làm chủ tịch “Liên đoàn những nhà ái quốc”, tác giả Những
bài ca người lính. Ông là người sôi nổi hoạt động, từng là nghị sĩ và năm
1899 mưu toan lôi kéo quân đội chống tổng thống, ông bị lưu đầy từ năm
1900 đến 1905.
Bélisaire (sinh và mất khoảng năm 500 - 565 đầu công
nguyên), tướng Byzantin. Dưới thời vua Justianus đệ nhất, vào thế kỷ thứ
VI, ông đã từng là người xướng xuất và tiến hành các cuộc viễn chinh đánh
đuổi quân Phổ để chiếm lại các thuộc địa ở châu Phi, đảo Sicile và Italia.
Đây là lối chơi chứ của tác giả. Trên kia, trong buổi lễ, viên đại tá kêu
gọi chiến binh của mình: “Hãy dũng cảm lên!”, nguyên văn tiếng Pháp là
“Haut les coeurs!”, thì dưới này nhân vật Bardamu lại hô hào: “Hãy hèn
nhát đi!” - “Bas les coeurs!”-, nghĩa đen hai câu tiếng Pháp: Nâng trái tim
lên, hạ trái tim xuống.
Quân hàm hàng tá trong lục quân Pháp biểu
hiện các cấp bậc bằng vạch, không bằng sao.
Pinçon có nghĩa đen là:
vết cấu véo, kìm kẹp trên thân thế.
Brandebourg, một tỉnh của Đức với
thủ phủ là Potsdam, ở phía tây Berlin, nổi tiếng là vùng đất kinh kỳ văn
hiến của nước này.
Có thể hiểu ý tác giả muốn nói: đã phải thồ năng
lại còn phài mệt nhọc mất ngủ mò mẫm trong đêm tối.
Tức adjudant,
thượng sĩ. Trước đây, thời Pháp thuộc, trong quân đội thuộc địa, thường
gọi là thầy quản, hay phiên âm nôm na là ách-xì-đằng, gọi tắt là thầy ách.
Thuộc mạn bắc Pháp, giáp với Bỉ, nhưng địa danh này có lẽ cũng chỉ là
hư cấu.
Một tộc người da đỏ ở Bắc Mỹ, đã từng định cư và lập quốc
suốt hai trăm năm ở vùng đất ngày nay là Mê-hi-cô, từ khoảng đầu thế kỷ
XIV đến khi nước này bị người Tây Ban Nha chinh phục vào năm 1521.
Tháp Eiffel cao 320 mét ở trung tâm thủ đô Paris.
Đây là câu
chuyện có thật trong lịch sử chiến tranh 1914 – 1918 ở Pháp. Hồi đầu
chiến tranh, khoảng tháng 9 -1914, khi quân Đức tiến vào vùng
Champagne-Ardennes, một vùng nổi tiếng về rượu sâm banh và rượu vang,
chúng thấy rượu ngon, đua nhau nốc lấy nốc để, say bí tỉ không còn chiến
