đấu nổi, chịu để bị bắt làm tù binh hàng loạt. Khi ấy, tướng Joffre đã tìm
thấy sâm banh và rượu vang là đồng minh tự nhiên của mình để chiến
thắng quân Đức.
Tiền tệ Pháp, cùng với tiền giấy, có tiên kim loại.
Đồng franc (FF) trước đây ta thường gọi nôm na là đồng quan hay quan
tiên tây.
Mỗi quan Pháp bằng 100 xăng-tim (centimes) và mỗi đồng xu
Pháp bằng 5 xăng-tim, hay 1/20 đồng quan. Bardamu đưa đồng năm quan
để trả tiền rượu, tương đương với 100 đồng xu. Tác giả dùng cụm từ “cent
sous” (100 xu), còn có nghĩa bóng là “kếch xù, rất lớn, quá đáng”...
Hồi đó tại Pháp còn nhiêu nơi thắp đèn đường bằng lửa ga.
Les
mères: có thể hiểu “các bà mẹ” (của các chiến binh ra trận), cũng có thế
hiểu “các bà mẹ” trong các nhà tu, thường làm việc thiện ở các nhà
thương. Có thể ở đây tác giả viết theo nghĩa thứ hai.
Jeanne D’Arc
(1412 - 1431), nữ anh hùng dân tộc Pháp, đã đánh thắng quân Anh, giải
vây thành Orléans nhưng rồi bị chúng bắt và thiêu sống. Với công tích của
bà, về sau bà được Nhà thờ phong thánh.
Bảng (livre), đơn vị đo
lường cũ ở Pháp, tương đương 487 gram.
Mentir, baiser, mourir (nói
dối, làm tình, chết), ý nói hồi ấy người ta chỉ có ba việc ấy thôi. Gần cùng
loại với câu phong dao của dân Pháp hiện nay: Boulot, métro, dodo (đi
làm, đi métro, đi ngủ) đời người mỗi ngày chỉ bấy nhiêu việc chính.
Xem lại chú thích 6. Bài ca La Madelon nổi tiếng này sáng tác năm
1914 nhưng đến cuối năm 1915 mới được các nghệ sĩ trong các đoàn văn
công quân đội đưa ra hát trong các cuộc biểu diễn phục vụ binh sĩ ngoài
mặt trận. Ngay từ buổi đầu tiên, bài ca dã thành công, và chỉ mấy tuần sau,
trên hầu khắp nước Pháp, cả tiên tuyến lẫn hậu phương, chỗ nào cũng thấy
người ta luôn miệng hát La Madelon, cũng như luôn miệng hô khẩu hiệu:
“Ta sẽ chiến thắng chúng nó” .
Khi ấy tờ Le Petit Journal là phương
tiện truyền thông chủ yếu của giới cầm quyền nhằm cổ vũ chiến tranh, kích
thích tinh thần yêu nước và ý thức dân tộc của nhân dân Pháp... Câu trên
chúng tôi chưa tra cứu được xuất xứ cũng như nội dung cụ thể. Có thể hiểu
tác giả muốn giễu những ngôn từ và khẩu hiệu hoa hòe, rùm beng của tờ
báo trong việc đòi lại vùng Lorraine bị Đức thôn tính, hô hào đọ găng
