HÀNH TRÌNH ĐẾN TẬN CÙNG ĐÊM TỐI - Trang 528

chiến đấu. Được biết, phụ trương chủ nhật 8-12-1918 của báo này nêu
khẩu hiệu lớn trên đầu trang bìa hoan hô Metz và Lorraine đã được trả về
cho Pháp.

[22]

Xin xem lại trang 96 và chú thích 24.

[23]

Một thị xã ở vùng

ngoại ô tây-nam Paris

[24]

Trong nguyên bản: “Dans cette cuisine-là” ;

theo tiếng lóng Pháp, “cuisine” có nghĩa “sở cảnh sát”, tác giả muốn coi
cái ổ điếm ấy như một nơi chỉ điểm.

[25]

Cuộc chiến tranh Pháp-Đức ấy

bắt đầu từ tháng 8/1914. Ngày 3/8/1914 Đức tuyên chiến với Pháp; trước
đó hai ngày để chuẩn bị dối phó với Đức, chính quyền Pháp đã ra lệnh
tổng động viên từ 1/8/1914.

[26]

Một thị xã nằm trong lưu vực sông Loire ở

phía tây-nam Paris, vùng đất cố đô Pháp.

[27]

Cuộc chiến tranh giữa Pháp

và Anh từ năm 1337 đến năm 1453.

[28]

Nguyên bản viết: Porter les armes

patriotes. Có hai nghĩa: cầm súng yêu nước, hay mang những huy hiệu yêu
nước. Không rõ tác giả muốn viết theo nghĩa nào, vì cả hai đều thích ứng
trong văn cảnh này.

[29]

Tức ngày quốc khánh Pháp.

[30]

Dumouriez là

một viên tướng Pháp đã đánh thắng quân Phổ ở Valmy năm 1792, nhưng
về sau lại đào ngũ sang Áo.

[31]

Flandres: một vùng nằm giữa hai nước

Pháp và Bỉ.

[32]

Bismarck: chính khách Phổ (1815 - 1898), năm 1871 là

quốc trưởng nước Đức, thi hành một chính sách độc tài nổi tiếng.
Hai vua Napoléon, tức Napoléon đệ nhất (1769 - 1821) và Napoléon đệ
tam (1808 - 1873) là hai ông vua Pháp đã tiến hành nhiều cuộc chiến tranh
chống các nước khác.
Barrès, nhà văn Pháp (1862-1923), thuộc xu hướng quốc gia chủ nghĩa.

[33]

Tác giả sáng tạo ra tính từ drapeautique (religion drapeautipue), chúng

tôi tạm dịch là cờ sí.

[34]

Trong chiến tranh 1914-1918, 60 vạn quân Anh

chiến đấu trên đất Pháp.

[35]

Marcel Proust (1871 - 1922), nhà văn Pháp,

tác giả bộ tiểu thuyết đồ sộ và độc đáo Đi tìm thời gian đã mất, gồm tới 7
quyển, dầy hàng nghìn trang, in thành 16 tập. Bộ tiểu thuyết này được xếp
trên cuốn Hành trình đến tận cùng đêm tối trong cuộc trưng cầu ý kiến năm
1995 như chúng tôi đã giới thiệu ở đầu sách này. Ông dựng lên một nhân
vật mất công đi tìm hạnh phúc trong cuộc sống ăn chơi của giới thượng
lưu, trong tình ái, trong sự chiêm ngưỡng các tác phẩm nghệ thuật, nhưng