Nhưng cái đó cũng chẳng kéo dài. Trong sự ổn định vô vọng của cái
nóng, toàn bộ những con người được chứa trên tầu bón cục lại thành một
khối bét nhè say khướt. Họ di động trên các boong tầu mềm oặt y như
những con cá mực lượn lờ trong bồn nước nhạt nhẽo vô vị. Chính từ lúc đó
mà ta càng dễ thấy bộc lộ cái bản chất của người da trắng khi đã được kích
động, buông thả một cách thật là bừa bãi phóng túng, cái bản chất đích thực
của họ, hoàn toàn như trong chiến tranh. Cái lò hấp nhiệt đới ấy làm cho
bản năng họ nẩy nở y như loài cóc nhái, rắn độc sinh sôi vào tháng tám ở
những kẽ nứt bên sườn các nhà tù. Trong cái băng giá châu Âu, trong
những cảnh âm u kín đáo của phương Bắc, ngoài những cuộc chém giết,
người ta chỉ hoài nghi sự tàn bạo nhung nhúc ra của những người anh em
này, nhưng khi đã được căn bệnh sốt rét chết tiệt của vùng Xích đạo chọc
ghẹo thì lập tức những cái thối nát của họ tràn ngập ra khắp mặt bằng. Thế
là họ điên loạn lên bứt hết cúc, phanh hết áo quần, cái dơ dáy bậy bạ toàn
thắng và trùm phủ lên toàn thể. Đó là sự thú nhận sinh vật học. Ngay sau
khi lao động và băng giá không còn gò bó ta nữa, gọng kìm đã nới lỏng
chốc lát, là ta có thể nhận ra ngay ở người da trắng, như ta nhận ra ở một
bến bờ vào lúc trời quang và thủy triều vừa rút, cả một sự thật được phơi
bầy: những cái ao tù thối khắm, lều bều những xác súc vật, cua cáy, cứt đái.
Cứ thế, qua khỏi Bồ Đào Nha, tất cả mọi người điên cuồng buông thả
bản năng của họ ra, được hơi men nâng đỡ, và cũng còn do cái cảm giác
khoái trá kín đáo được ngao du một chuyến miễn phí tuyệt đối, nhất là đối
với đám quân nhân và đám viên chức. Được ăn uống, ngủ nghê trong bốn
tuần lễ liền mà chẳng mất đồng xu nào thì làm gì mà chẳng mê sảng với
đồng tiền dành dụm được, phải không nào? Chỉ có mình tôi là thằng phải
trả tiền, do đó, ngay sau khi phát hiện ra cái đặc thù ấy, tôi đâm ra hết sức
trâng tráo và rõ ràng là không sao chịu nổi.
Nếu như tôi có được một vài kinh nghiệm về các giới thuộc địa này,
thì ngay từ lúc xuất phát ở Marseille, tôi, một bạn đường không xứng đáng,
có lẽ đã quỳ xuống mà xin được xá lỗi và sự khoan dung của ngài sĩ quan
lục quân thuộc địa, mà chỗ nào tôi cũng gặp, một sĩ quan có cấp bậc cao
nhất ở đây, và có lẽ để được bảo đảm hơn, tôi cũng hạ mình dưới chân ngài
