Khi cặp vợ chồng trẻ dọn đến ngôi nhà này, với món tiền dành dụm
của mỗi người lúc ấy đã được mười năm, thì khu nhà này còn ngổn ngang.
Muốn về nhà, họ phải đến chỗ ông bán trái cây góc phố Révolte lấy mấy
đôi guốc gửi nhờ buổi sáng, lúc sáu giờ, để lên Paris làm việc, xa ba cây số,
đi xe ngựa mất hai xu.
Kể ra thì cũng phải có một thể lực tốt mới chịu được cuộc sống như
vậy. Tấm hình hai người chụp hôm làm lễ cưới treo ở đầu giường, trên gác
hai. Cái phòng ngủ với các đồ đạc đã được trả xong tiền từ lâu. Tất cả
những hóa đơn, biên lai suốt mười, hai mươi, bốn mươi năm đều găm lại
với nhau, để trong ngăn kéo trên cùng chiếc tủ com mốt và quyển sổ ghi
các món chi tiêu hằng ngày được cập nhật cẩn thận cất ở dưới nhà trong
phòng ăn nhưng họ chẳng ăn ở đấy bao giờ. Henrouille sẽ trình bầy hết với
bạn, nếu bạn muốn. Ngày thứ bẩy chính lão tính toán cân đối sổ sách ở
phòng ăn. Họ ăn uống với nhau đều ở trong bếp.
Tất cả những chuyện ấy là tôi biết được dần dần do họ hay những
người khác, và cũng do cô thằng Bébert nữa. Khi tôi với họ đã quen nhau
khá rồi, họ mới kể cho nghe nỗi lo lớn nhất, nỗi lo suốt đời họ, là lo cho
đứa con trai độc nhất, lao vào việc buôn bán mà không gặp những vụ làm
ăn tồi tệ. Trong ba chục năm qua, hầu như đêm nào họ cũng giật mình thức
giấc vì nỗi lo ấy. Gã con trai lập nghiệp trên đống lông chim! Bạn thử nghĩ
một tí mà xem, từ ba chục năm nay lại không xảy ra cuộc khủng hoảng nào
về lông chim sao! Có lẽ không có cái nghề nào lại tệ hại hơn, bấp bênh hơn
nghề bán lông chim.
Có những việc làm ăn người ta biết chắc là tồi tệ đến nỗi không màng
tới việc đi vay tiền để cứu vãn, nhưng cũng có những kẻ thì gặp chuyện ấy
là họ nghĩ ngay đến vấn đề đi vay đi mượn. Vợ chồng lão Henrouille cứ
nghĩ đến kiểu vay mượn như thế là bật ngay ra khỏi ghế, nhìn nhau mà mặt
đỏ bừng, mặc dầu họ đã trả xong nợ ngôi nhà và mọi thứ khác.
Gặp phải trường hợp ấy thì họ sẽ làm gì? Họ từ chối.
Lúc nào họ cũng quả quyết không vay mượn bất cứ vì lý do gì... Về
nguyên tắc, họ cố chắt bóp lấy một khoản dành dụm, một cái gia tài và một
ngôi nhà, gọi là để lại gia sản cho con. Họ lập luận như thế đấy. Cậu con là
