trong đêm đen. Một nhóm nhỏ đây. Ông muốn biết trong cuộc phiêu lưu
này đã có bao nhiêu người rồi? Chúng tôi đã đi đến đâu rồi? Ông cũng thế,
để có thể nắm tay những người bạn mới đến mục tiêu cuối cùng thì chúng
tôi liệu có phải tất cả cùng nhau đến đích hay không. Bây giờ đã cùng nhau
trong một hành trình. Ông cha xứ có lẽ sẽ phải tập cho quen đi đêm như
chúng tôi, như những người khác. Ông còn va vấp. Ông hỏi tôi cách giữ thế
nào cho khỏi ngã. Nếu sợ thì ông đừng đến nữa! Ta sẽ cùng nhau đến tận
cùng và sẽ biết được ta đi tìm cái gì trong cuộc phiêu lưu.
Cuộc sống là thế, một mẩu ánh sáng tắt ngóm trong đêm tối.
Thế rồi, có thể là họ sẽ chẳng bao giờ biết được, chẳng bao giờ tìm
được cái gì. Cái chết đúng thế đấy!
Tất cả trong lúc này là mò mẫm tiến bước. Vả lại, dù có ở đâu thì cũng
không thể lùi được nữa. Không còn gì để lựa chọn. Cái công lý bẩn thỉu của
họ với những đạo luật ở từng góc hành lang. Mụ con dâu Henrouille nắm
tay bà cụ, còn lão con trai và tôi nắm tay hai người, Robinson cũng thế.
Chúng tôi kết lại với nhau. Đúng thế. Tôi giải thích ngay tất cả với ông cha
xứ. Và ông ta hiểu ra.
Tôi cũng nói với ông ta và nhấn mạnh thật rõ ràng rằng, đã đến nước
này thì dù muốn dù không, cái tốt nhất là chớ có làm cho ai nấy ngạc nhiên
và phơi trần ra trước mắt người qua đường. Có gặp ai thì cũng cứ giả bộ
như đi dạo chơi, cứ làm như không. Lệnh là thế. Phải giữ cho thật tự nhiên.
Thế là bây giờ ông cha xứ biết hết, hiểu hết. Đến lượt ông, ông bắt tay tôi
thật chặt. Ông cũng không tránh khỏi rất sợ hãi. Đó là bước khởi đầu. Ông
ngần ngại, ông lúng túng như một kẻ ngây thơ. Chúng tôi đang trong tình
trạng chẳng có đường đi, chẳng có ánh sáng, chỉ còn những bước lò dò thận
trọng, đùn đẩy nhau, mà cũng chẳng còn tin được bao nhiêu vào những
bước chân của mình. Những lời người ta nói ra để trấn an nhau cũng chẳng
lọt được vào tai. Âm vang chẳng đáp lại cái gì, chúng tôi đã thoát ly Xã hội
rồi. Cái sợ chẳng nói có cũng chẳng nói không. Nó nắm lấy tất cả những gì
mình nói, những gì mình nghĩ.
Trong những trường hợp ấy, cái sợ cũng không làm mình càng mắt ra
trong đêm tối. Đó là nỗi khiếp sợ thất bại, tất cả là thế. Đêm tối đã chiếm
