chương. Trong truyện, tác giả viết là Rio del Rio, nhưng có lẽ đây là Rio
Muni (nay là Mbini), một thuộc địa cũ của Tây Ban Nha, từ cuối thế kỷ 19
đến giữa thế kỷ 20. Nay là một bộ phận của nước Ghi-nê Xích đạo, tuyên
bố Độc lập từ năm 1968.
Bên trên, tác giả viết nhà lão giám đốc bằng
gồ, lợp rạ. Không hiểu sao ở đây lại là mái tôn.
Giá trị đồng quan
(franc) khi ấy không được như bây giờ.
Phố Moncey là một đường phố
lớn nằm ở quận IX, trung tâm Paris. Không rõ ở đây có trụ sở gì quan
trọng. Phố này mang tên một công tước đã từng là người đầu tiên làm
thanh tra hiến binh ở thủ đô Pháp năm 1801. Phải chăng tác giả ngầm lấy
tên ông này dùng vào văn cảnh trên.
La Rochelle-. thành phố chính
của tỉnh Charente - Maritime, nằm trên bờ Đại Tây Dương, cách Paris
466km về phía tây-nam.
Ariège: một tỉnh trong vùng núi Pyrénée,
miền nam nước Pháp, tiếp giáp với Tây -Ban Nha.
Négrier: kẻ buôn
người da den, hoặc đối xử người da đen như nô lệ. Đây chỉ là cách gọi,
thực chất mấy chú nhỏ này chưa phải như vậy.
Nguyên văn là
bougnole, tiếng của bọn thực dân phân biệt chủng tộc, khinh mạn gọi
người da den và da mầu nói chung. Thậm chí cả dến nông dân vùng
Bretagne ở Pháp cũng bị gọi như thế. Gốc của từ này theo tiếng Xê-nê-gan
là ouolof hay bou-gnoul: người đen.
Nguyên bản viết: cagna, tiếng
của bọn lính Tây ngày trước, thời Pháp thuộc, nhại theo từ cái nhà trong
tiếng Việt của ta để chỉ những ngôi nhà thô sơ tồi tàn.
Francé: tức
français - tiếng Pháp - phiên âm theo kiểu bồi. Những từ tiếp sau đó là
tiếng lóng địa phương, chúng tôi không dịch được.
Tác giả muốn nhắc
đến việc Bardamu gặp và đi theo trung đoàn bộ binh ra trận, ở đầu truyện.
Ở quá trên, tác giả viết là Tiểu Congo, dưới này lại viết Tiểu Togo. Về
địa lý, hai nơi này ở cách nhau khá xa, tuy cùng trong vùng Xích đạo.
Không rõ ý tác giả thế nào.
Ckarleroi và Verdun là hai trận đánh lớn
trong Chiến tranh 1914 - 1918. Trận Chareroi diễn ra trên đất Bỉ và quân
Đức đã thắng (cuối tháng 8-1914). Trận Verdun (kéo dài từ tháng 2 đến
tháng 12-1916) là một trận đẫm máu nhất trong cuộc chiến đó. Quân Pháp
đã dũng cảm chiến đấu và chiến thắng.
Nguyên bản Midi, miền nam
