Nguyễn Văn Trung
Hành Trình Trí Thức Của Karl Marx
THỜI NIÊN THIẾU
Thành phố Trêves, thời Mác sinh ra, vẫn được coi là một trong những thành
phố cổ kính nhất của nước Đức. Nhưng nhìn theo con mắt của một người
cách mạng, cái cổ kính đó trở thành bảo thủ, áp bức như Goethe đã mô tả
Trêves 20 năm trước khi Mác ra đời: "Thành phố tự nó có một đặc điểm rất
đáng chú ý. Nó tự cho là có nhiều cơ sở tôn giáo hơn bất cứ thành phố nào
tương tự, và dĩ nhiên không ai dám chối cãi cái vinh dự của nó. Vì ở bên
trong những tường lũy nó bị vướng cẳng (encombrée), à, không, bị ngột
ngạt bởi những nhà thờ, nhà nguyện, trường đạo, nhà dòng, nhà hội của
Hiệp sĩ, hay của các cộng đồng tu sĩ; ở bên ngoài, nó bị ngăn chặn, à,
không, bị bao vây bởi những nhà dòng, hội tu, nhà kín (charteuses)".
Bị ảnh hưởng sâu đậm của cuộc cách mạng Pháp, vùng Rhénanie, trong
đó có thành phố Trêves, tương đối "cấp tiến" về kinh tế, lẫn tư tưởng hơn
các miền khác của nước Đức. Mác sinh ngày 5-5-1818 trong một gia đình
trưởng giả, có ông bố làm luật sư và tư tưởng rộng rãi, cởi mở, cả về học
thức chính trị lẫn tôn giáo. Gia đình Mác dòng dõi Do Thái, nhưng lại
chống đối truyền thống chật hẹp, giáo điều của đạo Do Thái và chủ trương
một thái độ lãnh đạm trước mọi tôn giáo. Những điều đó rất tác động vào
tuổi niên thiếu của Mác và dĩ nhiên cũng làm cho Mác, ngay từ thuở nhỏ đã
lãnh đạm về những vấn đề tôn giáo như Mác đã nói hồi 25 tuổi: "Đạo Do
Thái chỉ làm cho ta kinh tởm". Khi đề cập đến vấn đề Do Thái sau này, Mác
viết: "Đừng tìm hiểucái bí nhiệm của người Do thái trong đạo Do thái
nhưng nên tìm cái bí nhiệm của đạo đó ở nơi người Do thái chính cống.
Đâu là cơ sở trần gian của Đạo Do thái? Đó là sự thoả mãn những nhu
cầu vật chất và sự ích kỷ. Đâu là nơi thờ phượng trần gian của người Do
thái? Đó là việc buôn bán bẩn thỉu. Đâu là Thượng đế trần gian của họ?
Tiền bạc. Vậy thời đại ta tự giải thoát bằng cách thoát khỏi sự buôn bán,
tiền bạc, nghĩa là thoát khỏi đạo Do thái thực tiễn và cụ thể”.
