trọng hàng đầu đối với toàn xã hội. Sự phân tích đó, nếu là chính xác, sẽ
dạy chúng ta một bài học, để thuyết phục những người luôn luôn cho rằng
lẽ phải thuộc về họ trong bất kỳ cuộc tranh cãi nào. Và một lý do tiếp theo
cho sự cẩn trọng về phương diện này, có thể rút ra từ sự suy xét rằng không
phải lúc nào chúng ta cũng có thể khẳng định những người biện hộ cho sự
thật đều sử dụng những nguyên tắc đúng đắn hơn những người đối lập với
họ. Tham vọng, lòng hám lợi, sự thù địch cá nhân, sự đối lập phe phái và
nhiều động cơ khác, không thể được ca tụng, nếu được cả những người ủng
hộ cũng như những người phản đối sử dụng trong việc thảo luận một vấn
đề. Liệu đó không phải là những lý do để thuyết phục rằng không gì sai lầm
hơn sự khờ dại của tư tưởng cố chấp, điều mà luôn luôn là đặc tính của mọi
phe phái. Trong chính trị cũng như trong tôn giáo, thật vô lý khi đối xử và
đàn áp những người thay đổi lập trường và tín ngưỡng bởi bạo lực và gươm
đao. Những tà giáo cũng hiếm khi bị lăng mạ và đàn áp.
Nhưng những tâm trạng và tình cảm này, như chúng ta đã chứng kiến, đều
luôn luôn xuất hiện, trong mọi cuộc thảo luận trước đây về những vấn đề có
tầm quan trọng quốc gia. Cần phải hòa giải dòng thác lũ những cảm xúc
hiểm độc và giận dữ. Để xét đoán tư cách của những phe phái đối lập,
chúng ta cần hiểu rằng họ đều hy vọng chứng tỏ sự công bằng trong những
quan điểm của họ và tăng thêm số người ủng hộ bằng việc thổi phồng trong
những lời tuyên bố cường điệu và dùng giọng điệu chua cay trong những
lời chỉ trích của họ. Lòng hăng hái nhiệt thành ủng hộ một chính quyền
mạnh và hiệu quả, sẽ bị bêu xấu như thể những đứa con của nền quân chủ
chuyên chế căm thù những nguyên tắc tự do. Một lòng ngờ vực thái quá về
mối hiểm nguy đối với quyền của con người, thường là sự lẫm lẫn của lý trí
hơn là của trái tim, chỉ là sự vờ vĩnh và dối trá, là cái miếng mồi nhạt nhẽo
lừa dối dân chúng với cái giá phải trả chính là điều tốt lành cho cả công
cộng. Một mặt, người ta sẽ quên rằng lòng hiềm khích và ngờ vực đó là
điều thường xảy ra cùng với lòng yêu thương, và rằng sự nhiệt thành cao
quý đó, đối với tự do, chịu ảnh hưởng bởi tư tưởng đố kị hẹp hòi và thiển
cận. Mặt khác, người ta cũng quên rằng sức mạnh của chính quyền chính là
