Theo cách gọi xưa nay, đây là một môn gọi là "lí học". Ngày nay ta hiểu
đó là một trường phái triết học phương Đông, nhằm tìm hiểu, giải thích các
quy luật tự nhiên và xã hội. Cụ Bảng Lương trước khi bị bệnh mất, đã cho
gọi Nguyễn Bỉnh Khiêm đến trối trăng: "Người tặng sách nói rằng sách này
không phải cho ta mà để truyền cho một người mà ta ưng ý. Con chính là
người thích hợp, có thể thấu hiểu được lẽ huyền bí của nó, vậy con hãy cố
lĩnh hội để giúp đời".
Mẩu chuyện nhỏ sau đây cho thấy Trạng Trình đã lĩnh hội lời thầy ra sao
khi vận dụng sách vở cho phù hợp với hoàn cảnh cụ thể.
Tối ba mươi Tết năm ấy, Trạng Trình đang cùng đàm đạo với một nho
sinh từ xa đến thăm. Bỗng ngoài cửa có tiếng người gọi. Nhân đấy, Trạng
cùng vị nho sinh thử bấm một quẻ. Cả hai cùng tìm được quẻ "Thiết đoản
mộc tràng" (sắt ngắn, gỗ dài). Vị nho sinh đoán là người đến nhà mượn cái
mai đào đất, vì nó có cán gỗ dài, lưỡi sắt ngắn. Trạng Trình cười đoán là cái
búa bổ củi. Khi mở cổng thì đúng là người hàng xóm đến mượn búa thật.
