HOÀNG ĐÔN HÒA
(THẾ KỈ 16)
"Bác sĩ quân y" thời Lê
T
hế kỉ 16 ở nước ta có thể gọi là thế kỉ của cuộc chiến Nam - Bắc triều. Nhà
Lê sau khi bị nhà Mạc cướp ngôi, đến Lê Trang Tông được Nguyễn Kim
phò tá, đã khôi phục được miền đất từ Thanh Hóa trở vào, gọi là Nam triều.
Nhà Mạc đóng ở Thăng Long, với lãnh thổ từ Ninh Bình trở ra, gọi là Bắc
triều. Hai bên đánh nhau dai dẳng suốt hơn nửa thế kỉ, đẩy đất nước vào
cuộc chiến tranh huynh đệ tương tàn, khiến cho dân chúng lầm than, điêu
đứng, hàng vạn dân lành bị xưng quân, hàng ngàn người chết và bị thương
trong các trận đánh ác liệt. Ngay năm đầu của cuộc nội chiến (1533) đã xảy
ra một trận dịch bệnh khủng khiếp làm rất nhiều người bị mắc bệnh hiểm
nghèo...
Bấy giờ ở thôn Huyền Khê, xã Thanh Oai Trưng, tổng Thanh Oai Thượng
thuộc huyện Thanh Oai, phủ ứng Thiên có một người tên là Hoàng Đôn
Hòa. Ông từng thi đậu giám sinh, nhưng không ra làm quan, ẩn cư dạy học
và rất tinh thông nghề y. Trước nguy cơ dịch bệnh lan rộng, ông đi các nơi
phát thuốc, cứu chữa được nhiều người, nên ở địa phương ai ai cũng coi ông
là vị phúc tinh. Danh tiếng ông dần dần vang lừng khắp cả nước.
Đến đời vua Lê Thế Tông, năm 1574, quân nhà Mạc chiếm đóng Thái
Nguyên, triều đình cất đại binh đi đánh. Hoàng Đôn Hòa được cử làm Điều
hộ lục quân, một chức như "bác sĩ quân y" ngày nay. Thắng trận trở về, ông
được thăng chức Thị nội Thái y viện thủ phiên, trông coi việc chữa bệnh
trong cung ở Thái y viện, nhưng ông xin về nghỉ. Triều đình phong cho ông
tước "Lương dược hầu".
Mến tài ông, vua Lê gả con gái là công chúa Phương Anh cho ông, và thế
là Hoàng Đôn Hòa trở thành phò mã. Song ông không chịu ở lại nơi lầu son
