điều trăn trở của mình với Trạng Trình, nhưng khó nói ra. Nguyễn Bỉnh
Khiêm biết ý, sáng sớm đánh thức Phùng Khắc Khoan mà bảo:
- Gà gáy rồi, trời đã sáng, sao không dậy, ngủ mãi ư?
Phùng Khắc Khoan hiểu ý rằng đã đến lúc vào giúp nhà Lê dựng nghiệp,
bèn khăn gói lên đường vào Thanh Hóa. Ban đầu ông mở trường dạy học ở
Hậu Lộc, đợi đến kì thi Hương năm 1557 thì ra ứng thí. Đỗ đầu kì thi này,
ông được Trịnh Kiểm cho giữ chức kí lục trong triều. Phải đến năm Quang
Hưng thứ 3 (1580) đòi Lê Thế Tông mới mở kì thi Hội ở Vạn Lại, Thanh
Hóa. Phùng Khắc Khoan là một trong sáu người đỗ Hoàng giáp (tức Đệ nhị
giáp Tiến sĩ). Khi ấy ông đã 52 tuổi.
Phùng Khắc Khoan có công phò tá nhà Lê Trung Hưng. Năm 1592 nhà
Lê đánh thắng nhà Mạc, trở lại kinh thành Thăng Long thiết lập chế độ vua
Lê - chúa Trịnh, Phùng Khắc Khoan được ghi danh là một bậc công thần.
Chúa Trịnh luôn biệt đãi gọi ông là Phùng Tiên sinh.
Khi ông đã bước sang tuổi 70 "xưa nay hiếm" lại chính là lúc ông lập
được nhiều công trạng lớn lao cho đất nước và cho dân chúng.
Vị Chánh sứ "toàn quân mệnh, tráng
quốc uy"
Sau khi nhà Lê trở về Thăng Long, nhà Mạc vẫn tồn tại trên đất Cao
Bằng. Lợi dụng tình thế, nhà Minh tìm đủ mọi cách gây chia rẽ, không công
nhận chính quyền của vua Lê. Nhiều cuộc đàm phán thất bại cho mãi đến
đầu năm 1597, đích thân Lê Thế Tông cùng đoàn tùy tùng mói có cuộc "hội
khám" với phái đoàn nhà Minh ở Quảng Tây. Từ đấy, việc bang giao hai
nước mới được nối lại.
Nhân dịp mừng thọ vua Minh Thần Tông, Phùng Khắc Khoan được cử
làm chánh sứ sang Trưng Quốc triều cống và chúc thọ. Sứ bộ gồm hai mươi
ba người khỏi hành từ đầu tháng tư, khi thì đi bộ, khi đi thuyền, phải đến
tháng mười đầu đông năm Đinh Dậu (1597) mói tới Yên Kinh.
