LÊ HỮU TRÁC
(1720 - 1791)
"Ông già lười" - bậc đại danh y
L
ê Hữu Trác sinh ra trong một gia đình khoa bảng, từ ông nội cho đến các
chú bác đều đỗ đại khoa. Thân phụ là Lê Hữu Muôi, đỗ Đệ tam giáp Tiến sĩ,
làm quan đến chức Thị lang bộ Công thòi Lê Dụ Tông, khi mất được truy
phong hàm Thượng thư. Là con trai thứ bảy nên Hữu Trác được gọi là cậu
Chiêu Bảy. Cậu được sống cuộc đòi đầy đủ và học hành ở kinh đô cho đến
năm 1739 thì cha mất, cậu phải về quê. Cũng như bao sĩ tử thời xưa luôn lấy
việc học hành thi cử để lập nghiệp tiến thân, Lê Hữu Trác vừa trông nom gia
đình vừa "sôi kinh nấu sử" chờ dịp thi thố. Nhưng thời thế tao loạn, vua Lê
làm vì, chúa Trịnh nắm quyền, dân nghèo đói khổ, nổi lên khắp nơi. Lúc này
triều đình trọng võ hơn văn, nên có người khuyên Lê Hữu Trác chuyển sang
học võ. Thế là Lê Hữu Trác theo thầy học võ nghệ, nghiên cứu binh thư. Sau
này ông đã kể lại trong sách Hải Thượng Y tông tâm lĩnh: "Nghiên cứu trong
vài năm cũng biết được đại khái, mới đeo gươm tòng quân để thí nghiệm
sức học của mình". Tham gia quân ngũ, chẳng mấy chốc anh được thăng
chức chỉ huy, nhưng chàng trai bắt đầu nhận ra, việc dẹp loạn thực chất là
đàn áp các phong trào nông dân khỏi nghĩa, khác nào cảnh "nồi da nấu thịt".
Nó diễn ra ngay tại quê hương Hải Dương của anh, noi xảy ra các cuộc khởi
nghĩa của Nguyễn Tuyển, Nguyễn Cừ, Vũ Trác Oánh...
Lê Hữu Trác ngày càng chán nản, cuộc sống nơi quân ngũ lại hết sức cực
khổ khiến cho sức khỏe của chàng trai suy sụp. Năm 1746, nhận được tin
người anh mất, Lê Hữu Trác lấy cớ xin về phụng dưỡng mẹ già và các cháu
mồ côi ở quê ngoại Hương Sơn, Hà Tĩnh. Về quê phải gánh vác việc nhà,
nuôi cả một gia đình đông đúc, Lê Hữu Trác lăn ra ốm. May nhờ có vị lương
y xứ Nghệ là Trần Độc tận tình cứu chữa, anh mói qua khỏi. Trong khi
dưỡng bệnh anh mượn được cuốn sách thuốc Phùng Thị cẩm nang, liền say
