VÕ TRƯỜNG TOẢN
(? - 1792)
Người thầy chung của sĩ phu Nam Bộ
1
V
ào những năm 20 của thế kỉ 17, nhà Minh bên Tàu suy yếu và nước Hậu
Kim của dân tộc Mãn ở phía Bắc lớn mạnh lên, bắt đầu mang quân tiến đánh
Trung Hoa. Đến năm 1644, trước sự tấn công như vũ bão của người Mãn,
triều Minh sụp đổ hoàn toàn. Một vương triều mới - nhà Thanh - chính thức
làm chủ nước Trung Hoa rộng lớn.
Nhiều triều thần nhà Minh không phục, vì vẫn khinh tộc Mãn là "man di",
song biết không thể chống lại, đã bỏ nước ra đi. Một số - thường là tầng lớp
quan lại - đem gia đình vượt biển xuống phía Nam và xin cư trú ở nước ta.
Trong số này có tổ tiên của Võ Trường Toản, một trong những nhà giáo dục
kiệt xuất trong lịch sử Việt Nam.
"Đất lành chim đậu" cũng là lẽ thường tình. Lúc mới sang, gia đình người
Hoa này sinh sống ở làng Thanh Kệ, dinh Quảng Đức (nay thuộc huyện
Quảng Điền, Thừa Thiên - Huế). Khi chúa Sãi Nguyễn Phúc Nguyên gả con
gái thứ hai là công nữ Ngọc Vạn cho vua Chân Lạp Chey Chetta li, thì với
tình thân thiết gia đình, chúa mượn con rể vùng đất Prey Nokor (Sài Gòn và
phụ cận) cho dân vào khai khẩn vì đất miền Trung quá chật chội. Gia tộc họ
Võ lại cùng dân Việt, "nam tiến" đến vùng đất mới và chọn huyện Bình
Dương, phủ Gia Định làm chốn định cư.
Võ Trường Toản cùng gia đình đã sống tại nước Nam ba, bốn đời, kéo dài
cả trăm năm, lại sinh ra và lớn lên ở xứ Đàng Trong, ông đã trở thành người
Việt thực sự. Ông có thứ mà tất cả những người Việt theo chúa Nguyễn vào
