"Kép Thầy" Phan Huy Chú quê gốc ở huyện Thạch Hà, tỉnh Hà Tĩnh. Ông
được coi là nhà bác học, nhà thơ, đồng thời cũng là một nhà ngoại giao "bất
đắc dĩ'. Trong thời gian làm quan ở triều đình Huế, ông đã hai lần được cử
làm phó sứ sang Trung Quốc (1824 và 1830). Sau lần đi sứ thứ hai, trở về bị
khiển trách vì tội... lạm dụng quyền hành. Năm 1832 bị bắt đi Giang Lưu Ba
(Inđônêxia)... Chán cảnh quan trường, ông xin về làng dạy học, viết sách,
biên soạn bộ Lịch triều hiến chương loại chí như trên đã nói. Ngoài ra ông
còn để lại một số sách khác: Hoàng Việt dư địa chí (ghi chép về địa lí Việt
Nam), Hoa thiều ngâm lục và Hoa trình tục ngâm (gồm những bài thơ làm
khi đi sứ hai lần sang Trung Quốc), Dương trình kí kiến hay còn gọi là Hải
trình chí lược (ghi lại những điều tai nghe mắt thấy ở biển Đông trong
chuyến đi Inđônêxia)...
BÁCH KHOA TOÀN THƯ
Bách khoa toàn thư hay Bách khoa thư, tiếng Anh gọi là encyclopedia,
bắt nguồn từ tiếng Hi Lạp enkýklios paideia. Thường được hiểu là loại sách
công cụ giới thiệu những tri thức cơ bản của một hay nhiều ngành văn hóa,
khoa học... Sách mang tính bách khoa đã xuất hiện từ hơn hai nghìn năm
trước, ví dụ như các bài giảng bao gồm nhiều lĩnh vực khoa học của nhà triết
học cổ đại Hi Lạp Arixtôt để dạy trong trường học ở Aten. Thời hiện đại,
bách khoa toàn thư có đặc trưng cơ bản là công cụ tra cứu tri thức, mở rộng
tầm hiểu biết cho mọi người một cách dễ dàng, nhanh chóng. Vì vậy,
phương thức sắp xếp mục từ theo phân loại khoa học được chuyển sang sắp
xếp theo vần chữ cái. Người đặt nền móng cho bách khoa toàn thư hiện đại
phương Tây là nhà triết học Pháp Điđơrô. ông đã cùng nhà toán học
Đalămbe và một tập thể các nhà khoa học tiến bộ biên soạn bộ Bách khoa
toàn thư hay Từ điển giải thích về khoa học, nghệ thuật và ngành nghề gồm
35 tập, xuất bản trong gần ba mươi năm (1751 - 1780). Bộ sách được coi là
đã có vai trò to lớn trong việc chuẩn bị về mặt tư tưởng cho cuộc Cách mạng
dân chủ tư sản Pháp (1789).
