bất thường do nhà vua tổ chức để chọn hiền tài. Đích thân vua Tự Đức ra đề
và chấm quyển. Lần này Vũ Duy Thanh có dịp bộc lộ tài năng xuất chúng
trong bài văn sách nổi tiếng với tư tưởng "nước phải lấy dân làm gốc". Ông
đỗ đầu với danh vị "Đệ nhất giáp Cát sĩ cập đệ, đệ nhị danh" tức Bảng nhãn.
Như ta biết, triều đình nhà Nguyễn không lấy Trạng nguyên, cho nên như
Tự Đức đã châu phê: "Chế khoa Bảng nhãn Cát sĩ thị Trạng nguyên", tức
"Người đỗ Bảng nhãn Chế khoa là Trạng nguyên". Vì vậy, Vũ Duy Thanh
võng lọng vinh quy với cờ biển vua ban như với Trạng nguyên.
Là người làng Kim Bồng (tên nôm là Bồng), ông được dân gian truyền
tụng gọi là Trạng Bồng.
Trọng thị tài năng của tân Bảng nhãn, vua Tự Đức đặc cách cho ông được
chọn quan tước theo sở nguyện. Đó là một ân sủng hiếm có xưa nay. Nhưng
Vũ Duy Thanh chỉ xin được làm việc tại Tập Hiền viện, nơi có chức năng
tuyển chọn và đào tạo nhân tài cho đất nước. Chẳng bao lâu sau ông được
thăng Tế tửu (Hiệu trưởng) Quốc tử giám.
Nhận thấy việc học hành thi cử ở nước ta nặng về tầm chương trích cú,
không chú trọng thực hành, Vũ Duy Thanh trực tiếp dạy học trò theo
phương pháp gắn liền học với hành. Đồng thời, ông dâng lên vua bản tấu
tám điều về cải cách giáo dục, trong đó có việc mở rộng phép dạy ở các
trường thuộc về Quốc học; chọn thầy, chọn bạn cho các môn sinh... Bản thân
ông cũng miệt mài nghiên cứu, học hỏi không ngừng, cho sưu tầm những
sách về kĩ thuật còn rất hiếm hoi thời ấy.
Trở lại sự kiện thực dân Pháp tấn công Đà Nắng. Vũ Duy Thanh cho rằng,
nước ta có hình thế kéo dài ven biển Đông, muốn bảo vệ đất nước phải xây
dựng một hải đội thuyền chiến hùng hậu.
Từ suy nghĩ ấy, Vũ Duy Thanh ngày đêm âm thầm thiết kế chế tạo con
tàu "mộc thành thủy chiến" - tàu đóng bằng gỗ chạy động cơ hơi nước. Là
người quan tâm đến kĩ thuật, chắc hẳn Vũ Duy Thanh đã có dịp tìm hiểu tàu
nước ngoài và tham khảo tài liệu kĩ thuật đóng tàu để có được thiết kế này.
Ông dâng bản thiết kế con tàu lên vua Tự Đức, xin cho chế tạo hàng loạt,
đồng thời kiến nghị thành lập một lực lượng hải quân hiện đại. Trong bản
