Năm 1871, Nguyễn Trường Tộ bị ốm nặng. Hai tháng trước khi mất, ông
thống thiết nhắc lại và cầu xin vua Tự Đức thực hiện bản tấu Tế cấp luận mà
ông đã gửi đến nhà vua tám năm về trước (1863). Trong những ngày cuối
cùng của cuộc đời, Nguyễn Trường Tộ đã thốt lên những tiếng nói đầy bi
thương: "Thần sắp chết rồi đây. Thần bị bệnh tê bại đã liệt người mà vẫn
nằm ngửa mặt để cố viết bản điều trần cuối cùng nữa, xin nhà vua mau mau
tỉnh ngộ...". Bản điều trần ấy là Nên mở cửa chứ không nên khép kín như
một lời trăng trối để lại cho đời sau.
Ngày 23-11-1971, người công giáo yêu nước và có những tư duy vượt
thời đại Nguyễn Trường Tộ từ trần trong niềm ngậm ngùi vì những khát
vọng canh tân làm nước giàu dân mạnh không thực hiện được.
Những bản điều trần - khát vọng canh tân
Trong suốt thời gian từ năm 1863 đến 1871, Nguyễn Trường Tộ đã mang
tất cả hiểu biết, suy ngẫm vận dụng vào thực tế trong nước... viết thành 58
điều trần bằng chữ Hán để gửi lên triều đình, tổng cộng tới 300.000 chữ.
